O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

22.4-rasm. Botma vintli nasos: 
1-ishga qо‘shuvchi mufta; 2 va 5 ekssenrik mufta; 3 va 6 о‘ng va chap halqa; 4 va 7 
vintlar; 8-himoyalovchi klapan; 9-quvurlar. 
Nazorat savollari
 
1.
Quduqlarda nasoslar qanday holatda qо‘llaniladi?
2.
.Shtangali chuqurlik nasosning tarkibiy elementlarini aytib bering? 
3.
Plunjerning ishlatish tartibini tushuntiring?

---

176 
XXIII ma’ruza: BOTMA MARKAZDAN QOCHMA NASOS 
QUDUQLARNI ISHLATISH 
Reja: 
23.1.Vintli elektr nasoslar 
23.2.Gidravlik porshenli nasoslarning ishlash tartibi
Tayanch iboralar: 
botma, jamlanmalar, vintli, porshen, nasos elementlari. 
 
Foydalanilgan adabiyot: 
1. T.R.Yuldashev, X.Q. Eshkabilov. “Neft va gaz konlari mashina va 
mexanizmlari” Qarshi.: Qashqadaryo kо‘zgusi OAV nashriyoti. –Darslik-2015 
yil. 
2. T.R.Yuldashev. “Neft va gaz konlari mashina va jihozlari” Qarshi.: Uslubiy 
qо‘llanma. Qarshi -2015 yil 
 
23.1. Vintli elektr nasoslar 
Vintli elektrnasoslarning (VEN) qurilmasi, elektr dvigateldan gidravlik himoya, 
nasos kabeli, quduq usti jihozlari va boshqaruv stansiyasidan, avtotransformatordan 
tashkil topgan.
Vintli elektr nasoslarning (VEN) qurilmasi yuqoridagi tugunlardan iborat bо‘ladi, 
botma markazdan qochma nasos qurilmasi kabidir. Bunda markazdan qochma nasosni 
о‘rniga vintli nasosdan foydalaniladi. Botma vintli elektrnasoslarning qurilmalarida 
(BVENQ) chastotasi 1500ay/daq bо‘lgan tо‘rt qutbli botma elektr dvigatellar
qо‘llaniladi.
Botma vintli nasos (22.4-rasm) quyidagi asosiy tugunlar va detallardan tashkil
topgan.
Ishga qо‘shuvchi mufta (1) yordamida nasosning vali orqali protektor botma 
elektr dvigatelning vali bilan biriktiriladi; 
Vint aylantirilganda u haydalanadigan suyuqlik bilan tо‘ldiriladi, bunda
aylantirish davom etganda germetik tutashadi va suyuqlik vint о‘qi bо‘ylab NKQga 
kiradi. Vint tо‘xtovsiz aylantirilganda vint va halqa oralig‘ida bо‘shliq ochiladi va 
tutashadi. Vint bilan halqaning umumiy suyuqlikka tо‘ldirilgan chiqish maydonining 
kо‘ndalang kesim yuzasi о‘zgarmasdan qoladi va oqim doimo tо‘xtovsiz harakatlanadi 
va vintning aylanish chastotasiga proporsional qoladi. Ishchi vintning ajralib turadigan 
xususiyati har qanday kо‘ndalang kesim yuzasi, aylanish о‘qiga perpendekulyar, tо‘g‘ri 
aylana kо‘rinishidadir. Bu aylanalarning markazi vint chizig‘ida yotadi, о‘q esa hamma
vintlarni aylanishiga hisoblanadi.
Suyuqlik nasosning qabul qilgichiga filtrli tо‘r orqali
Vint о‘qi yо‘nalishi bо‘ylab aylanadi, siljimaydi, suyuqlik vintning burtmalarini 
va halqa bо‘shliqlarini tо‘ldiradi, bitta vintning burtmasidan ikkinchisiga, vintning 
qadamiga mos holda о‘tib boradi. Bitta aylanishda vint ikki marotaba halqa kamerasini 
berkitadi, ya’ni о‘zidan aniq 2-porsiya suyuqlikni siqadi. 
Kon amaliyotida vintli nasoslar 146 mm va 168 mm.li mustahkamlash tizmali 
quduqlarda qо‘llanadi, suyuqlikni uzatish kattaligi 40, 80 va 100 m³/kun tashkil qiladi. 

---

177 
Vintli nasoslar ikkita qismlardan tashkil topgan bо‘ladi, vint spirallarining о‘ng 
va chap yо‘nalishlari mavjud, uning evaziga ish vaqtida ular о‘zaro gidravlik 
yuksizlantiriladi. Shu bilan birgalikda tayanch podshipnik yoki tavonni katta о‘qli 
zо‘riqishdan himoya qiladi. 
Bitta va xuddi shunday boshqa vintli nasos har xil dinamik sathlarda, 
quduqning samarali ishlatishning imkoniyatini beradi. Masalan: Nasosning napori 1000 
m.gacha va suyuqlikning uzatish kо‘rsatkichi 40 m³/kun.dan 100 m³/kun.gacha 
bо‘lganda, FIK-ning optimal kо‘rsatkichi 350 m.dan 1000 m chegarasida joylashadi.
Botma vintli elektrnasos markazdan qochma nasoslar kabi bir qator ijobiy 
sifatlarga ega, ya’ni bir tekis ta’minlanadi, pulsatsiyasiz suyuqlikni tо‘xtovsiz uzatib 
beradi va katta oraliqda bosim о‘zgarganda FIK doim yuqori bо‘ladi. Vintli 
nasoslarning yaxshi xususiyati, harakatlanadigan suyuqlikning qovushqoqligi oshganda 
ham parametrlari qiymatining yuqoriligidir.