Ma’ruza mexanik jarayonlarni avtomatlashtirish

6.3-rasm. Turboparrakli tezkor granulyator. 
1- qobiq; 2 – shnek; 3 – rotor vali; 4 - sterjenlar. 
Materialni turboparrakli qurilmada qayta ishlash bir necha sekunddan 2-3 
minutgacha bo„ladi. Bu turdagi qurilmalarda granula hosil bo„lishi bir necha 
bosqichda boradi, ya‟ni jarayon davrlarining almashinish ketma-ketligi 
quyidagicha: maydalash, granula hosil qilish, granulalarni zichlash va sharsimon 
shakl berish.
 
Sarfni rostlashning prinsipial va struktura sxemalari 
Kimyoviy – texnologik jarayonlarni nazorat qilish va rostlashga tegishli 
bo„lgan asosiy texnologik parametrlarga sarf, sath, bosim, harorat, pH qiymati va 
sifat ko„rsatkichlari (zichlik, qovushqoqlik) kiradi.
Sarfni 
rostlash 
ehtiyoji 
deyarli 
barcha 
uzluksiz 
jarayonlarni 
avtomatlashtirishda yuzaga keladi. bevosita ixtiyoriy barcha uzluksiz jarayonlarni 
avtomatlashtirishdan kelib chiqadi. Moddiy oqimlar bo„yicha g„alayonlarni 
barqarorlashtirish uchun mo„ljallangan sarf ARS texnologik jarayonlarni 
avtomatlatirish yopiq sistemasining ajralmas bo„lagidir. Sarfni rostlash konturlari 
ko„pgina hollarda boshqa parametrni rostlash uchun mo„ljallangan kaskad 
ABSlarida ichki kontur sifatida ishtirok etadi. 
Sarfni rostlash sistemasining ikki o„ziga hos jihati mavjud: rostlash 
obyektining kam inersionligi va sarfni o„zgarishi signalida yuqori chastotali 
tarkibiy qismlarning mavjudligi. Bunga sabab nasoslar yoki kompressorlar
ishlashi natijasida quvurda bosim pulsatsiyalanadi.
6.4 – rasmda sarfni rostlashda obyektning prinsipial sxemasi berilgan. Odatda 
bunday obyekt sifatida sarfni o„lchash nuqtasi bilan (masalan toraytirish
qurilmasining o„rnatilgan joyi 1) rostlovchi organ 2 oralig„i dagi quvur yo„li 
xizmat qiladi. 
 

---

 
 
 
6.4-rasm. Sarfni o‘lchashdagi obyektning prinsipial sxemasi: 1 – sarf o‘lchagichi 
(diafragma), 2 – rostlovchi klapan 
Bunday quvur bo„lagining uzunligi toraytiruvchi qurilmalarni va rostlash 
organlarni o„rnatish qoidalari asosida aniqlanadi va odatda bir necha metrni tashkil 
etadi. “moddaning klapan orqali sarfi – moddaning toraytiruvchi qurilma orqali 
sarfi” kanalining dinamikasi taxminan sof kechikishli birinchi tartibli aperiodik 
zveno ko„rinishida tavsiflanadi. Odatda gaz uchun kechikish vaqti soniyaning bir 
qismini va suyuqlik uchun bir necha soniyani tashkil qiladi. Vaqt doimiysi qiymati 
ham bir necha daqiqani tashkil etadi.
Rostlash obyektining inersionligi kichik bo„lganligi uchun avtomatlashtirish 
vositalarini tanlashga va avtomatik rostlash sistemaini hisoblash usullariga, 
alohida talablar qo„yiladi. 
Rostlash qonunlari odatda o„tish jarayonlari sifatiga qo„yilayotgan talab 
darajasiga ko„ra tanlanadi.
Bir konturli ART larda sarfni statik xatolarsiz rostlash uchun PI rostlagichlar 
ishlatiladi. Agar sarfni avtomatik rostlash sistemasi kaskad sistemasining ichki 
konturi bo„lib hisoblansa, sarfni rostlashda P – qonundan foydalanish maqsadga 
muofiq bo„ladi. Sarf signalida yuqori chastotali xalaqitlar mavjud bo„lsa, signalni 
dastlab silliqlamasdan turib rostlash qonunida differensial tashkil etuvchili 
rostlagichlarni qo„llash sistemaning noturg„un ishlashiga olib kelishi mumkin. 
SHuning uchun sanoatdagi sarfni ARS larida «PD» yoki «PID» - rostlagichlarni 
qo„llash tavsiya etilmaydi. 
Sarfni rostlash sistemalarida sarfni o„zgartirishning 3 ta usulidan biri 
qo„llanadi: 
1.Quvurli o„tkazgichga o„rnatilgan rostlovchi organ klapan, shiber orqali 
modda oqimini drossellash;
2.Rostlanuvchi energiya manbai yoradamida quvurli o„tkazgichlarda bosimni 
o„zgartirish (masalan nasos dvigatelining aylanish sonini o„zgartirish); 
3.Ortiqcha moddani asosiy quvurli o„tkazgichdan aylanib o„tadigan liniyaga 
berish, ya‟ni baypaslash. 
Markazdan qochma nasosdan so„ng, sarfni rostlash rostlovchi klapan 
yordamida amalga oshiriladi. U haydovchi quvurga o„rnatiladi, buni 25.2, a-
rasmda ko„rishimiz mumkin. 
G
2
G
1
2 
L 
1 

---