Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

O ng
— psixik faoliyatning oliy shakli. U faqat insonga xos 
fenomendir. 
Ong 
uning 
mohiyati 
masalasi 
eng 
qadimiy 
muammolardan biri. Ongni dastlab diniy va mifologik karashlar 
doirasida tushuntirishga uringanlar. Ongni liniy tushuntirish uni iloxiy 
hodisa, xudo yaratgan m o°jiza tarzida talkin qilishga asoslanadi. 
Ko‘pgina dinlarda inson Ongni buyuk ilohiy aqlning namoyon bo‘lish 
shakli tarzida tavsiflanadi. Bunday qarashlaming ildizi juda qad. 
boisada, ular hamon o‘zining ko‘plab tarafdorlariga ega. Kimki olam 
va odam yaratilganligini tan olar ekan Ong ham yaratganning qudrati 
deb hisoblaydi.
Ong ning mohiyatini izohlashda 2-yo‘nalish — bu Ong moddiy 
olamni inson miyasida aks etishi deb tushunish, uni inson tanasi 
faoliyati bilan bog‘lab talqin etishdir. Ayni vaqtda ma-terialistik 
yo'nalish nomini olgan bunday yondashuvlar doirasida Ong ning 
mohiyatini buzib talqin qilish hollari ham paydo bo‘ldi. Vulgar 
materializm deb nom olgan oqim namoyandalarining fikricha, xuddi 
jigar saf-roni ishlab chiqargani kabi, miya ham Ong ni ishlab chiqarar 
emish. Bunday yondashuv natijasida Ong ideal emas, moddiy hodisa 
degan xulosa kelib chiqadi. Vaholanki, safroni ko'rish mumkin, ammo 
Ong ni ko‘rib ham, ushlab ham bo‘lmaydi. Aslida, Ong tarixi 
insonning inson bo'lib shakllana boshlashi tarixi bilan bogMiqdir.
152

---

Inson ham biologik, ham ijtimoiy mavjudot ekan, demak, Ong ham 
biologik va ijtimoiy taraqqiyot mahsulidir. Ong insonning fikr va 
hislari, sezgilari, tasavvurlari, irodasi va karashlaridan tashkil topgan. 
0 ‘z-o‘zini anglash, xotira, iroda, nutq Ong ning asosiy jihatlaridir.
Panteizm 
(pan... va yun. theos — xudo) — xudo bilan tabiat bir 
narsa, ular bir butunni tashkil qiladi deb hisoblovchi diniy va falsafiy 
ta’limot. P. atamasini J. Toland kiritgan (1705). Bu tushuncha Sharkda 
vujudiyun nomi bilan ataladi. Panteistik tamoyillar o‘rta aerlardagi 
ereslik mistikasida 
ko‘zga 
tashlangan. 
P. 
Uyg’onish 
davri 
naturfalsafasi va boshqa Spinoza ("xudo" va "tabiat" tushunchalarini 
bir narsa deb bilgan) hamda I.G.Gerder, I. V.Gyote va nemis klassik 
falsafasiga xos