Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

19 Йулдошев С.А. Антик фалсафа.-Т.: 1999.-Б.22
20 С.Йулдошев, М.Усмонов, Р.Каримов. Кадимги ва Урта аср Fap6wii Европа фалсафаси.-Т.: "Шарн", 
2003.' Б.16
46

---

;;irga u ham xudolar ham insonlar singari o ‘tkinchidir, chunki ular 
ham insonlar kabi atomlardan tuzilgan, deydi.21
Suqratning 
shogirdi 
bo‘lgan 
Platon 
falsafiy 
masalalami 
■lushohada qilishda, ayniqsa, diniy-falsafiy muammolami yoritishda 
istozidan farqli ravishda o‘z ta’limotini din bilan bog'liq holda olib 
;ordi. “Qadimgi va o'rta asr G'arbiy Evropa falsafasi” kitobining
■
nualliflari yozishicha, “Ob’ektiv maqsadga muvofiqlik to‘g‘risidagi 
Platon ta’limoti teologik mohiyat kasb etadi. Xudo nafaqat tirik 
■navjudod - u mutloq farovonlikdir. Shuning uchun inson ilohiyotga 
intilishi zarurdir”.22 Demak, Xudo haqidagi ilmlami bilish inson 
uchun zaruriy holatdir. Farovonlikning asosi xudodan ekan, inson 
iabiatan xudo mohiyatini bilishga intiladi. Yqqoridagi kitob mualliflari 
Platonning “Qonunlar” asaridan shunday fikmi keltiradilar: “Xudo 
barcha narsalaming ibtidosi, o‘rtasi va nihoyasidir. U shuning uchun 
ibtidoki, hamma narsa undan kelib chiqadi: u shuning uchun 
o'rtalikdirki u barcha narsalaming mohiyatini tashkil etadi va kelib 
chiqish xususiyatiga egadir. U shuning uchun nihoyasidirki, barcha 
narsalar o‘z maqsadiga intilgani kabi unga intiladi” .23
Bundan 
ko'rinadiki, 
Platonning 
falsafiy 
qarashlari 
o‘z 
zamondoshlariga nisbatan quyidagi tomonlari bilan ajralib turadi: 
-Platon o‘zining falsafiy ta’limoti tizimini yaratishga 
intilgan, ammo uning ta’limoti din bilan bog‘liq holda 
shakllangan;
-Platonning diniy-falsafiy ta’limoti kelgusida teologiya 
(ilohiyot) falsafasini rivojiga o‘z ta’sirini ko‘rsatgan.
Yuqoridagi fikrlarda shunday xulosalarga kelish mumkin: 
birinchidan, din falsafasi yo‘nalishida dinning mohiyatini o‘rganish 
inson va jamiyat sivilizatsiyasining ilk davrdan boshlanganligi, 
bunday qarashlar Sharqdagi qadimgi dunyo faylasuflari ijodi va 
qarashlarida o‘z ifodasini topgan; ikkinchidan, Qadimgi Xitoy, 
Hindiston, Qadimgi YUnonston, Rimda falsafiy muammolar bilan bir 
qatorda din falsafasi yoki diniy-falsafa masalalariga ham alohida 
e’tibor berilgan va muayyan xulolsalar chiqarilgan: a) quldorlik 
jamiyati davrida dinni mohiyatini o‘rganish haqidagi asosiy falsafiy 
masala insonlar ongida Xudo obrazini shakllantiruvchi sabablarini
21 Цагапв:С.Йулдошев, М.Усмонов, P.Каримов, уша китоб,-Б.41
22 Цагапд:С.Йулдошев, М.Усмонов, Р.Каримов, уша китоб.-Б.49
23 С1агапв:С.Й^лдошев, М.Усмонов, Р.Каримов, уша китоб.-Б.49-50
47

---

aniqlash bo‘lgan; b) diniy-falsafiy yo‘nalish tarafdorlarining asosiy 
vazifasi xudo borligini isbotlashdan iborat bo‘lgan; uchinchidan, antik 
davr faylasuflari Pifagor, Geroklit, Suqrat, Demokrit, Platon va Milet 
maktabi 
vakillari 
falsafiy 
muammolar 
qatori 
diniy-falsafiy 
qarashlaming shakllanishi shu jumladan, din falsafasini rivojiga o‘z 
xissalarini qo‘shganlar; to‘rtinchidan, Platonning falsafiy qarashlarida 
ko‘proq diniy-falsafiy yo‘nalish kengroq o‘rin olib, teologiya 
(ilohiyot) haqidagi fan va qarashlami rivojlanishiga o‘z xissasini 
qo‘shgan.