Ўзбек дипломатияси тарихидан

Абдуллахон Ўзбекка бирликни кучайтирувчи мактуб битилди
(А бдуллахон), ол и й м артабалик ва улуг с а \о в ат л и к , галаба ва 
қудратга м о л и к , ю к с а к л и к ва ш а в к а т э га си , қ а ҳ р а м о н л и к ва 
с а р д о р л и к м ай д о н и н и н г сувори й си , и н с о ф ва адолат д ар аж а- 
с и н и н г э н г ю қ о р и си , улуг ва о л и й о и л а н и н г п о к и заси , ш о н - 
ш уҳратлик ва бую к хон ад он н и н г таян ч и , равш ан илоқий ш уъ- 
л а л а р т а р а л у в ч и ж о й , о го қ л и к н у р л а р и н и н г зуҳр этга н е р и , 
ш и ж оат ва ҳаш ам ат устунларини б ал ан д этувчи, б о ти р л и к ва 
азам атл и кка асос солган, иззат ва иқбол ерда (яъ н и Бухорода) 
тахтда ўлтирувчи, қудратли ва ш авкатли с а р о й н и н г кўрки д и рки , 
“ ярати л и ш табиатидан олий ҳим матларга эга ва улуг неъм атлар 
б илан ф а й з топган бахтиёрликка хос бўлган” .
Қитъа:
А бдуллахоннинг узуги ва ти ги н и н г
қ и м м а ти н и орттирувчи
Т и ги н и н г ум ид ой н аси дан зан ги н и кетказиш дир.
Бўз оти м ардпик м айдонида ш е р н и н г и ш и н и қилади,
У н и н г қора (тусли) оти ж ан г дарёсида
ти м со ҳ м ақсадлидир.
( У н и н г ) “Д а в о м л и р а в и ш д а м у с т а қ к а м у н и н г м у ҳ а б б а т
а с о с л а р и б а р қ а р о р б ў л си н ва ях ш и т а р т и б а с о с и д а т а ш к и л
т о п г а н у н и н г д а в л а т и д о и м и й б ў л с и н ” . (А б д у л л а х о н н и н г )
307

---

и л ти ф о тл и м ак ту б и д а ва а ж о й и б м азм ун л и хатида д ў с то н а ва 
хо с а л о қ а л а р , м у ҳ аб б а т в а я к д и л л и к в о с и т а с и , я ъ н и я х ш и
х а б ар л а р ва д ў с т л и к к а о и д сў зл ар ё зи л га н ва б и т и л г а н д и р . 
Я қ и н л и к н и с б а т и н и ва с о б и қ м у ҳ а б б а т н и к у ч а й т и р и ш ва 
м у с т а ҳ к а м л а ш ҳ ам д а с а м и м и й с а д о қ а т қ о и д а л а р и н и б а р п о
қ и л и ш т ў ғ р и с и д а с ў з ю р и т и л г а н э к а н , а м а л г а о ш д и ; с о ф
кўн ги л д аги ар м у ғо н ва д и л р а в ш а н л и к с а м а р а си б а р п о ва зоҳ и р
бўлди; я к ж и ҳ а т л и к ва б и р д а м л и к асо си м у стаҳ к ам л ан д и ҳам да 
д ў с тл и к ва я к д и л л и к а с о с л а р и тар ти б то иди.
М уқаддас ол ам н ури б и л а н ва т а н гр и н и д и л га ж о қ и л и ш
о д а т и н и н г а л о м а тл а р и б и л а н н а қ ш л а н га н м у н ав в а р к ў н ги л - 
л а р и н и н г о й н а с и га ва кунд узд ек равш ан хоти рал ари га м ахф и й
ва п и н ҳ о н а б ў л м а с и н к и , п о д ш о ҳ л и к тах ти га ў т и р га н д а н то
и к к и н ч и а с р н и н г б о ш л а н и ш и б ўл ган ҳ о зи р га қ ад ар а б а д и й
( я ъ н и т а н г р и ) қ у д р а т н и н г м а д а д и ва с а м о в и й қ у в в а т н и н г
ёр д ам и б и л ан х а л қ ч и л х о ти р ам и зд а ш ундай ж и л ва н а м о й и ш
қ и л д и к и , салтан ат ва ҳ о к и м и я т ҳамда қуд ратли ли к ва ж аҳ о н - 
ги рл и кд ан м ақ сад м олу дун ё ж ам лаш ҳамда н а ф с о н и я т баҳра- 
с и га ва ж и с м о н и й л а з з а т л а р г а б е р и л и б к е т и ш э м а с , б а л к и
ч ў п о н л и к м ар о с и м л ар и н и ёқл аш ва п о с б о н л и к л аво зи м л ар и га 
қад ам қўй и ш д и р . Ш у н и н г учун (ҳам ) тан гр и д ар го ҳ и д аги бу 
ҳ о ж а т м а н д л и к н и н г х а т т и -ҳ а р а к а т и ва т у т га н й ў л и - д ў с ту
д уш м ан ҳамда хеш у б е го н а б и л ан м улойим ва м еҳрибон ҳамда 
и л т и ф о т л и ва ҳ а м ж и ҳ ат д а б ў л и ш д а н б о ш қ а н а р с а э м а с д и р , 
х о ти ри м и з ҳам иш а б ар ч а х а л о й и қ ва ж ум лаи ж а ҳ о н н и н г яхш и 
аҳ во л д а ва о с у д а ҳ о л д а б ў л и ш и га с а р ф л а н а д и ва қ а л б д а ги
орзум и з ан а ш у о л и й м ақ сад ва о қ и л о н а и ш га қарати л ган .
Б у ю к в а о л и й Ҳ а қ ш о ҳ и д ва т а н г р и н и н г к а ф и л л и г и
к и ф о я д и р к и , рубъи м ас к у н (я ъ н и ер ш а р и н и н г тўртд ан б и р и
- қу р у кд и к бўлаги) ў л ч о в л а р и н и н г ва тогу б и ё б о н л а р д а са й р
қ и л у в ч и с а й ё ҳ л а р н и н г к а т т а м а м л а к а т ва о л а м н и н г
“ ч о ҳ а р д о н а ги ” (етти и қ л и м н и н г тўрт и к д и м и д а ж о й л а ш га н ) 
д е б т а ъ р и ф л а г а н в а уч т о м о н д а н Д а р ё й и м у ҳ и т г а ( я ъ н и
о к е а н га ) туташ ган Ҳ и н д и с т о н м а м л а к а т л а р и н и н г забт ва ф атҳ
қ и л и н и ш и х о ҳ и ш ва ҳ а в а с н и н г т а қ о з о с и б и л а н б ў л м а й д и , 
а к с и н ч а , ҳ и м м а т и м и зн и н г м ақ сад и - ж а б р л ан га н л а р р и о я с и н и
ва м азлум лар ҳ и м о я с и н и х оти рад а тути ш д ан б о ш қ а н а р с а эм ас. 
Ш у сабаб д ан Ҳ ум ою н ҳ и м м а ти м и з қай то м о н га б о қ с а д авл ат
308

---

ва и қ б о л -и с т и қ б о л ( и м и з ) т о м о н азм қ и л д и ҳам да м у б о р а к
а з и м а т и м и з қ а й с и т о м о н г а қ а р а т и л м а с и н , ф а т ҳ у з а ф а р
ш о ш и л и н ч р ави ш д а б ахт-тол е кўрсатди.
К ў н ги л л и к о д а т и м и з ва р о з и л и к т а б и а т и м и з т а н г р и н и н г
б а р ч а б а н д а л а р и г а н и с б а т а н ш у н д а й э к а н , у л у г т а н г р и
д ар го ҳ и д ан м адад то п гу ч и л а р н и н г б ую ги, у с ал тан ат дастгоҳга 
(ҳ ам ш у з а й л д а б ў л а д и ). Ш у н и н г б и л а н б и р г а , т о м о н л а р
ўртасид аги д ў стл и к ва ў заро м уҳаббат қ о и д а л ар и ҳ а қ қ о н и й ва 
ку ч л и д и р ; қ а д и м и й я қ и н л и к л а р (н а с а б и й ) б о ғл а н и ш ' б и л ан
қўш и л и б кетган д и р. Я х ш и л и к н и б и л ган д о н о л а р га м аъ л ум ки , 
м у ҳ аб б ат ва д ў с т л и к н и т и к л а ш и ш и д а ш у хил м у н о с а б а т - 
л а р н и н г б и р и ги н а к и ф о я . Б ас (бу) б а р ч а хоҳи ш л ар ҳам бўлгач 
нега ҳам ҳ а қ (ва) ҳ а қ и қ а т р а в и ш л и к н а за р д ў стл и к ва ҳ ам ж и - 
ҳ а т л и к д а н б ў л а к н а р с а н и м а н з у р т у т с и н . М а ъ л у м к и , бу 
м у в о ф и к ^ и к ва д ў с т л и к н и н г б а р а к а л и с а м а р а с и о л а м ва 
ол ам д аги (б ар ч а) к и ш и л а р а ҳ в о л и н и ҳам да ж аҳон ва ж аҳонда 
я ш о в ч и л а р ҳ о л и н и н г т а р т и б - и н т и з о м и г а в о с и т а б ў л а д и . 
Э л ч и л ар ва н о м ал а р ю б о р и ш га т ў с қ и н л и к қ и л ган и хусусидаги 
и м о -и ш о р а т э с а ҳ а р ч а н д у з о қ н и к ў р у в ч и а қ л н а з а р и д а бу 
хусусда с ў зл а м а с л и к с ў зл а ш д а н к ў р а я х ш и р о к д и р . А м м о , у 
тў с қ и н л и к д а н кўз ю м у ш л и к н и бу ў р и н д а сўзн и чўзиш си н гар и
н о м у в о ф и қ д еб б и л и б , д и н а к о б и р л а р и у л у ғл ар и н и н г накути 
б ўлм иш уш бу қи тъа б и л ан к и ф о я л а н и л д и .
Қитъа:
“Т ан гри н и - “ соҳиби ф а р за н д ” , д еб атаган л ар” .
“ П айғам барни - сеҳргар д еб ай тган л ар ” .
“Т а н ф и ва п ай ғам б арн и н г \ а р и кк и си ҳам
(м алом атдан) н аж от топ м агач ” .
“ Бас, қандай қилиб м ен н аж от то п а м а н ? ”
Т а н ф и га шу курки, ижод ва барпо этилган субҳ гулшанининг, 
я ъ н и салтан ат эгаси б ў л и ш н и н г б о ш л ан и ш и д а н ва саодатли к 
с а л т а н а т ё р у ғ н у р и ч и қ и ш и н и н г и б т и д о с и д а н б о ш л а б , 
назарим изнинг хоҳиши д оим о дину миллатнинг шавкати йўлида 
ҳамда ҳақикдт ва иш ончни мустаҳкамлаш борасида бўлиб, мулку 
д и н н и н г эгизаклиги туфайли Ҳумоюн салтанатимиз дараж асининг 
ю к с а к л и г и ва к у н д а н -к у н т а р а қ қ и й т о п а ё т г а н д а в л а т и м и з