Болалар ва усмирлар физиологияси ва гигиенаси

2.3. З^аракат ва гиподинамия
У м у м а н о л г а н д а , о д а м в у ж у д и н и н г б а р ч а ф и з и о л о г и к
к у р с а т к и ч л а р и , з а ё т и й ф у н к ц и я л а р и т е г и ш л и р а в и ш д а д о и м и й
З а р ак ат зи л и ш б и л ан б о гли з. Б ола в у ж у д и н и н г у зи г а хос булган 
х у с у с и я т л а р и д а н б и р и у с и б р и в о ж л а н и ш б у л га н л и ги б о и с у н га 
З а р ак ат зи л и б тури ш я н а д а за р у р р о з, ч унки ф а о л ж и с м о н и й з а р а к а т
у с и ш —у л г а й и ш н и н г а ж р а л м а с з и с м и х и с о б л а н а д и . Ш у н у з т а и
н азар д ан бола вуж уди д ои м и й зо л д а таб и и й з а р а к а т зи л и б тур и ш га 
м у з т о ж . Б о л а л а р о р а с и д а о м м а в и й ж и с м о н и й т а р б и я б и л а н
ш угулланиш нинг асл м о зи я т и з а м пгунда.
М аълум ки, бола ю р а б ош л аган и дан у н и н г та б и и й з а р а к а т зи л и ш
учун (юриш, ю гури ш ва бопщ алар) тал аби ой м а —ой, йилм а — й и л
ортиб боради. Б у н ар са ун и н г вуж удидаги ф и зи о л о ги к ж а р аён л ар н и н г 
(модда ва эн е р ги я алм аш и нуви , ю р ак —з о н то м и р л ар ти зи м и н и н г 
ф ун кц ияси , н а ф а с олиш ва з а з м аъ зо л а р и ф ао л и яти ва б о ш за за ё т и й
кур с аткичлар) кечи ш и н и яхш илайди. Ш у боис улар том он и дан ам алга 
ош ириладиган зар а к атл а р н и н г ум ум ий м и здори, кулам и тоб о ра орти б 
боради.
Х исоб — ки то б лар ш ун и курсатад и ки , 11 — 15 ёш ли у зу в ч и л ар н и н г 
З а р а к а т га булган с у т к а л и к « ю зо р и » т а б и и й т а л а б и 2 1 —30 м и н г 
л оком аци я (заракат) а тр о ф и д а булиб, улар б аж а р ад и га н умумий иш 
м и зд о р и 110—150 минг кгм ни таш ки л зи лад и. Ш ундан 20 — 24% и 
д и н ам и к ф ао л и ят зи с о б и д а н булиш и м а зсад га м у в о ф и з.
К упинча з а й д зи л и н ган ёш даги у зу в ч и л ар н и н г з а т о р сабаб л ар га 
к у р а б а ж с ф а д ш а н у м у м и й з а р а к а т и ь а О аж арадигсШ у м у м и й
ж и см о н и й иш и ю зо р и д а ги к^ф саткичлардан 2 — 3 м арта кам булади 
ва бу зо л а т улар вуж уд и д а з а р а к а т г а «туй м асли к» зо л а т и н и ёк и
ги п о д и н а м и ян и к е л т и р и б ч и за р а д и . Бу с а б а б л а р г а ун ч ал и к у з о з
б у л м а г а н м а с о ф а л а р г а б о р и ш д а т р а н с п о р т в о с и т а л а р и д а н
ф ойдаланиш , даре зи л и ш ва у зи ш ж а р аён л ар и д а у з о з в азт б и р ж ой д а 
}Ьгириб зо л и ш ва тел е в и зо р н и давомли к^ф иш ни к и р и ти ш мумкин. 
Г иподинам ия зо л ати бола вуж уд и н и н г м е ъ ёр и й уси б р и во ж лан и ш и
учун салбий т а ъ с и р к^ф сатадиган омилдир. Бу в а зт д а ай ти б утилган 
а с о с и й ф и з и о л о г и к ф у н к ц и я л а р д а н т а ш з а р и , я н а у м у м и й
и м м у н о б и о л о г и к к у р с а т к и ч л а р , т у р л и х и л н о з у л а й о м и л л а р г а
бардош лилик каби хусусиятлар пасайиб, боланинг усиб р и вож лани ш и
ку н ги л д аги д ек кеч м ай д и . Ш ун и н г учун ги п о д и н ам и я ^о л ати н и н г 
олдини олиш м азсади да болаларнинг ёш ига за р а б уларнинг ж и см они й
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

т а р б и я ва сп орт м а ш зл ар и билан ш уБулланиш ини з а р бир м актаб гач а 
т а р б и я м уассасал ар и д а, м актабларда, л и ц ей ва к о л л еж лар д а таш ки л
Зи лиш д о л за р б хи со б лан ад и .
О ли б бори л ган т а д з и з о т л а р ш у н а р с а н и к^ф сатадики, б о л ан и н г 
м актабга бориш и билан унинг м устази л эрки н за р а к а т зи лиш и за р и й б
2 б а р о б а р кам ай и б кетади. М ак таб у зу в д асту р л ар и д а кузд а тути лган
ж и с м о н и й тар б и я д а р с л а р и болаларн и н г су тк ал и к ум ум ий з а р а к а т г а
булган тал а б и н и б ор —йуги 11% ини зо н д и р ад и , холос. Э р тал аб ки
уй даги б ад ан тар б и я м а ш зл а р и д ар е ж а р а ё н и д а г и ф и зку л тп ау зал ар , 
д а р с л а р о р а с и д а г и з а р а к а т у й и н л а р и б и р г а л и к д а ай т и б у т и л га н
З а р а к а т н и н г купи б и л ан 60 — 70% ини та ш к и л зи л ад и . Д арсд ан к е й и н
б о л а л ар н и н г эр к и н у й н аб з а р а к а т зи л и ш и учун ш аро и т яр а ти ш ш у 
б ои сдан з а м керак. З е р о ш ундай зи л и н ган и д а ёш авлод cor\o m усади, 
у з а р том он лам а га р м о н и к р и во ж л ан ад и . Бир в а зт н и н г у зи да ш у
н ар сан и за м унутм аслик к е р ак — ки, з а р а к а т ф ао л и яти зад д ан тап щ ари
ю з о р и б у л га н и д а з а м (ги п е р д и н а м и я ) б о л а в у ж у д и у ч у н з а т о р
н о зу л ай л и к л а р ю за га келади. М асалан , з а р а к а т —тая н ч т и зи м и д а эт 
у з и л и ш и , у м у р т з а л а р о р а с и д а г и ч а м б а р л а р н и н г з а р а р л а н и ш и
(ёрилиш и, си зи л и ш и , ч и з и б кетиш и), буги н лар д еф о р м а ц и я с и , н ер в
т и зи м и д а ги ф у н к ц и о н а л б у зи л и ш л ар , ю р а к —з о н т о м и р л а р и н и н г
зу р и зи ш и н и бунга м исол зи л и б о л и ш и м и з м ум кин. Ш унинг учун 
бола турм уш т ар зи д аги з а м ги поди нам и я, з а м ги п ер д и н ам и я у н и н г 
вуж уди учун зар а р л и були б зи со б л ан ад и .