Болалар ва усмирлар физиологияси ва гигиенаси

цон
то м и р л ар и н и н г давом ли ^ и с^ а р и ш и ^о н
о ^ и ш и н и
^и й и н л аш ти р и б, 
т е з ч ар чаш н и ч а^и рад и . Д и н ам и к иш у ёк и бу аъ зо м ускуллари ни н г 
н авбатлаш и б ^ и с^ а р и ш и н ати ж ас и д а б аж ари л ад и , бунда тан а би р
ж о й д ан и кки н чи ж о й га си лж и й д и (ю риш , чопиш ), уз ут$и атр о ф и д а 
х ар а к ат ^илади (^ул ёки о ё ^ ёр д ам и д а б и р о р н ар сан и ай л ан ти р и ш
ва бош калар). Н авб атл аш и б
1
$ис
1
$ариш ^он ай лан и ш ж а р аён и н и н г 
т е зл а ш и ш и га олиб келади, ш ун и н г учун ^ам бундай иш давом ли
булиш и мумкин. Д и н ам и к иш ж уда те з ам алга ош ирилм аса, чарчаш
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ал о м атл ар и с та ти к иш б а ж а р и ш д а ги д е к т е з ю зага келм ай ди . Х ар 
1
$андай иш б аж ар и л ган и д а ^ам чарчо^ ^олати дар^ол пайдо булмаслиги 
учун у н и н г ^ф тача в ар и ан ти н и тан л аб олиш кер ак.
О дам ти н ч ту р ган и д а з$ам ун и н г м ускул л ари ^и см ан ^ и с ^ а р г а н
булади (бу в ак тд а ^еч бир ^ар акат ам алга ош ирилм айди) ва бу ^о л атн и
мускул тон уси дейилади. Бундай тонус ички аъ золарн и маълум ^олатда 
са^л аб ^ а м д а т а н а н и белгиланган в а зи я тд а уш лаб тури ш учун к е р ак . 
М ускуллар то н у си уларга о р ^ а мия м ото н ей р о н л ар и д ан вацти — в а^ти
билан кели б туради ган нерв им пулсларига ж аво б реакц и яси си ф ати д а 
ю зага келади .
Энди туги лган ^ам да бир — и кки ой ли к болаларда мускуллар то н уси
б и рм ун ч а ю ^ о р и булади ва улар 5 в а 
6
о й ли к були ш и билан то н у си
п асайи б , д астл а б к и ю ри ш ^ ар а к атл а р и учун зам и н тай ёр л ан ад и .
Бола ю р а бош лаш и билан ундаги м ускуллар ж ад а л уса б ош лай ди
ва 2 — 3 ёш га к и р ган и д а ум ум ий т а н а м а сса си н и н г у р тач а 23% и н и
таш к и л ^илади. У 
8
ёш га зад ам зу й г а н и д а з а й д зи л и н ган к у р с атк и ч
27%, 15 ё ш г а е т г а н и д а 32,6% ва, н и х о я т , 17 — 18 ё ш д а 44,2% га 
тен глаш ади . М ускул то л алари н и н г ^ ам энига, ^ ам буйи га у си ш и б ои с 
у з в а з н и н и о ш и р и б б о р а д и . Б у в а к т д а т о л а л а р т а р к и б и д а г и
м и о ф и б р и л л ар (з и с за р у в ч и элем ен тл ар ) з а м куп аяди . М асал ан , 7 
ёш ли лард а у л ар н и н г микдори энди ту ги лган л ар га К араганда 15 — 20 
м арта ортади.
М ускул в а з н и н и н г куп ай и ш и б и л ан у л ар н и н г кучи х;ам о р ти б
боради. 7 — 11 ёш ли б олаларда м ускуллар етар л и кучга эга булм айди, 
ш унинг учун бу ёш даги болаларда куч и ш лати б б аж а р и л ад и ган ва 
стати к м аш кл ар т е з чарчаш га олиб келади. Бу ^олн и м ак таб л ар д а 
ж и см он и й т ар б и я д арслари н и таш ки л зи л и ш д а и ноб атга олиш лозим . 
Бу ё ш д а ги л а р га к у п р о з з и с з а м уд д атл и куч ва т е з л и к и ш л ати б
б аж ар и л ад и ган м аш клар б аж а р ти р и ш м а зсад га м ув о ф и з.
У зувчи ёш л ар б илан иш олиб б о р и ш д а ян а ш у н а р с а м у^им ки, 
улар 13 —14 ёш га тул ган лари да м ускул кучи б о р аси д а угил ва з и з
болалар б и р - б и р и д а н я з з о л ф а р з зи л ад и . Ш уни н г учун уги л ва 
з и зл а р н и н г ж и с м о н и й м аш клар би лан ш утулланиш ида буни зи с о б г а
олиш лозим .
18 
ё ш г а е т и ш б и л а н м у с к у л к у ч л а р и н и н г о р т и б б о р и ш и
с ек и н л аш и б зо л ад и ва бу зо л ат 25 — 26 ёш га б ор и б низ^оясига етади, 
одам ву ж у д и д аги м у ск у л л ар н и н г м а к си м у м куч га ети ш и ва б о л а 
ёш и н и н г орти б б ори ш и билан бир тек и с борм айди. М асалан, у м уртка 
н огон аси н и н г ёзу в ч и мускуллари бу зо л а т г а 18 ёш да эриш са, зу л ва 
о ёзл а р д а ги ёзу в ч и ва йигувчи м ускуллар 20 — 30 ёш га кели б ай ти л ган
дараж ага эриш ади. М ускулларнинг уш бу хусусиятларини болаларн ин г
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ж и см о н и й тар б и я ва сп о р т б и лан з а м д а ум ум и й ф о й д а л и м ех н ат 
билан ш угулланиш ида з и с о б г а олиш м у зи м а з а м и я т касб этади.