1-mavzu. Asfaltbeton va sementbeton qoplamalarini qurish. Reja

95-rasm. A-380 avtomobil yo‘lida PAPINBURG firmasi sementobeton koplamasini qurish 
bo‘yicha texnologik jarayonlardan lavxalar. 
Xavo haroratining mavsumiy va so‘tkalik o‘zgarishlarida uosil bo‘ladigan 
zuriqishni kamaytirish uchun sementbeton qoplamalarida haroratdan kengayish, 
torayish va ishchi choklari joylashtiriladi. 
Kengayish choklari (96-rasm) sementbeton qoplamalari plitasining yo‘l koplamasi 
kurilgan sharoitdagi haroratdan yuqori bo‘lgan haroratda uzayish imkoniyatini 
ta’minlaydi. 
96-rasm. Kengayishning ko‘ndalang choklari tipik konstruksiyasi: 
a - qoplamalarda; b — sun’iy inshootlar oldida; 1—qoziqlar; 2—diametri 4mmdan kam 
bo‘lmagan armaturadan yasalgan karkas- korzinka ; 3— qattiq prokladka (sosna, archa yoki 
boshqa materiallardan); 4 — mastika; 5—bitum surtmasi ; 6 — polietilen qopqoqcha ; 7 — 
tirqish (oraliq); 8 — germetiklovchi material yoki rezina prokladka; 9 — galvirsimon engil 
siqiluvchi material ( polistirol varagi (list) 
Beton koplama plitasining uzunligi betonning temperaturadan kengayish 
koeffitsientiga proporsional ko‘p ayadi va ushbu koplamani yotqizish vaqtidagi 

---

temperaturalar farkiga bog‘liq. Kengayish choklarida koplama bo‘tun eni bo‘yicha
kesiladi va bo‘tun qalinlik buylab yogoch, rezina va boshqa materiallardan 
prokladkalar o‘rnatiladi. 
Kengayish chokining yuqori qismi suv o‘tkazmaydigan materiallar (mastika, 
germetika va x.k) bilan tuldiriladi. 
 
97-rasm. Siqilish choklaridagi qoziqlarning joylashish chizmasi: 
1- Bog‘lovchilar bilan maxkamlangan mineral materiallar yoki gruntdan 
kilingan asoslardagi siqilish choklari; 2- kengayish choki; 3 - qoziqlar; 4 - bog‘lovchilar bilan 
ishlov berilmagan materiallar (qum, chaqiqtosh, shlak, graviy-qum aralashmasi) dan kilingan 
asoslardagi siqilish choklari 
Siqilish choklari (97 rasm) qoplamalarni qurish paytidagi haroratdan past 
xavo temperaturasida xosil bo‘ladigan sementbeton plitalarning kiskarishiga yo‘l 
kuyadi. Plita uzunligining kiskarishi paytida koplama va asos orasida xosil 
bo‘ladigan ishkalanish kuchi sementbeton koplamasida tortuvchi zuriqishni yuzaga 
keltiradi. 
Siqilish choklari ushbu zuriqishni kamaytirish imkonini beradi va bu bilan 
bog‘liq bo‘lgan ikkita siqilish choklari orasidagi ko‘ndalang tirqishlarni xosil qilish 
extimolligini kamaytiradi. -oplamalar siqilish choklarida bo‘tun eni buylab 
qalinligining 4.1 qismi dan kam bo‘lmagan chuqurlikda kesib chiqiladi; bu kesik 
joydan pastda keyinchalik yorik xosil bo‘ladi. Siqilish chokining yuqori qismi suv 
o‘tkazmaydigan materiallar bilan tuldiriladi. 
Bo‘ylama yo‘nalishdagi choklar koplamaning eni 4.5 metrdan keng bo‘lgan holda 
o‘rnatiladi. Ular plitalarning ko‘ndalang yo‘nalishda temperaturaga bog‘liq 
ravishda korobleniya imkoniyatini yo‘l kuyadi va bo‘ylama tirqishlarida yoriklar 
paydo bo‘lish extimolligini kamaytiradi. 
Siqilish choklari turi bo‘yicha ishchi choklar betonlash jarayonidagi 
ko‘tilmagan tanaffuslar paytida o‘rnatiladi. 
Sirpanuvchi shakldagi qoplamalarni qurish paytida kengayish choklarini 
koplamaning qalinligi 22-24 sm bo‘lganda va ish davridagi xavo harorati 10 dan 25 
°S gacha va undan yuqori bo‘lganda kilmaslik kerak. Bunda asosan quyidagi shartlar 
bajarilishi kerak: sementgruntdan kilingan sifatli asos, yo‘l cheti monolit 
materiallardan maxkamlangan yoki maxkamlovchi polosalar sementbetondan 

---

kurilgan, yo‘llarni ekspluatatsiya qilish davrida esa barcha ko‘ndalang choklarni 
sifatli holatda saqlanishi. 
98-rasm. Ko‘ndalang siqilish choki va bo‘ylama choki konstruksiyalari: