Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

Surxondaryo
viloyati shahar manzilgohlarini 2006 va 2016 yillardagi tarkibi. 
Shahar 
manzilgohlari 
kategoriyasi 
2006 y. 
2016 y. 
Miqdori 
aholi soni 
miqdori 
aholi soni 
Son
i 
foizda 
ming 
kishi 
foizda 
soni 
foizda ming 
kishi 
foizda 
Jami 
shahar 
manzilgohlari 
15 
100 
370.4 100 
122 
100 
845.2 
100 
SHu jumladan 
aholisi: 
3 
ming - 
- 
- 
- 
34 
27.8 
86.6 
10.2 

---

96 
Jadval O‗zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‗mitasi ma‘lumotlari 
asosida tuzilgan. 
Zamonaviy shaharshunoslik va shaharlar geografiyasida funksional tiplarga 
ajratishda ishlab chiqarish va xizmatlarning ixtisoslashuvi, shuningdek, ularning 
mamlakat shaharlar tizimidagi roliga asosiy e‘tibor qaratiladi. Mintaqadagi mavjud 
shaharlarning aksariyati tuman markazlari yoki agroshaharcha funksiyasiga mos 
keladi. Yoqilg‗i-energetika, qurilish materiallari, farmatsevtika, oziq-ovqat va engil 
sanoat tarmoqlari respublika mehnat taqsimotidagi o‗rnini ifodalab beradi. Xalq 
iste‘mol mollari ishlab chiqarish hamda ko‗rsatilgan xizmatlarda Surxon sanoat 
rayoni shaharlari- Denov, Jarqo‗rg‗on, Sho‗rchi va Termiz shahri etakchilik qiladi. 
Masalan, mintaqaning ―ikkinchi‖ shahri Denov shahar aholisining 9,6 foizi, yalpi 
sanoat mahsulotining 13,1 foizi va iste‘mol mollarining esa 28 foizini o‗zida 
jamlagan. 
Shaharda faoliyat yuritayotgan ―Denov vino-araq‖HJ, ―Denov yog‗-
ekstraksiya‖ OAJ, sut, konserva, momiq-paxta fabrikasi, paxta tozalash 
korxonalarining ulushi yuqori. Sho‗rchi shahri sanoat mahsuloti va xalq iste‘mol 
tovarlarini aholining hududiy mujassamlashuv darajasiga qaraganda ancha ko‗p 
ishlab chiqaradi.Ushbu ko‗rsatkichlarning asosiy qismi shaharda joylashgan 
―Sho‗rchi don mahsulotlari‖ OTAJ hisobiga to‗g‗ri keladi. Ushbu ikki shahar 
asosan engil sanoat tarmog‗iga ixtisoslashgan, buni ularning iste‘mol tovarlaridagi 
hissasidan ham ko‗rish mumkin (Qurbonov P, 2012). Ayni paytda mintaqaning 
sanoat salohiyati kuchsiz, uning diversifikatsiyasi tor ko‗lamga ega ekanligini qayd 
etish kerak.
Bundan tashqari sanoat asosiy shahar hosil qiluvchi omil sanalgan 
Jarqo‗rg‗onda ―Jarqo‗rg‗onneft‖ korxonasi, Boysun va Sharg‗unda yoqilg‗i 
sanoati, Lalmikorda neft sanoati va To‗palang GESni keltirish mumkin.
Istiqbolda Toshg‗uzor–Boysun–Qumqo‗rg‗on temir yo‗li ta‘sir zonasida 
joylashgan qulay geografik o‗ringa ega qishloq aholi punktlari hamda yangi 
shaharchalarning o‗sish qutb va markazlari sifatida shakllanish imkoniyatlari katta. 
Transport infratuzilmasining shahar hosil qilish xususiyati Boysun, Qumqo‗rg‗on 
va Sherobod tumanlari shaharlar to‗rining kengayishiga olib keladi. Shuningdek, 
kishigacha 
3-5 
ming 
kishigacha 
1 
6,6 
4.1 
1,1 
57 
46.7 
213.6 
25.2 
5-10 
ming 
kishigacha 
3 
20,0 
16.1 
4,3 
18 
14.7 
117.8 
13.9 
10-20 
ming 
kishigacha 
5 
33,3 
66.0 
17,8 
7 
5.7 
101.0 
11.9 
20-50 
ming 
kishigacha 
4 
26,6 
93.2 
25,1 
4 
3.2 
106.9 
12.6 
50-100 ming 
kishigacha 
1 
6,6 
68.4 
18,4 
1 
0.8 
81.4 
9.6 
100-250 ming 
kishigacha 
1 
6,6 
122.6 33,0 
1 
0.8 
137.9 
16.3 

---

97 
viloyatdagi turistik rekreatsiya ahamiyati yoki qulay transport geografik o‗rniga 
ega bo‗lgan qishloqlar Jayronxona, Omonxona, Xo‗jaipok, Xo‗jaikon, Xonjiza, 
Darband, Sayrob kelajakdagi taraqqiyotini hisobga olib, ularni shahar 
manzilgohlari qatoriga kiritilishi kutiladi.