Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

“resurs 
shaharlar” 
Qo‗ytoshning 
volfram, 
Marjonbuloqning 
oltin, 
Uchqulochning polimetal konlari sanoat ishlab chiqarishda ahamiyati katta. 
Shuningdek, viloyatda temir rudasi (Temirkon), sement va g‗isht (G‗allaorol, 
Qo‗shkent), bazalt (Osmonsoy) kabi boshqa qazilma resurslari negizida istiqbolda 
aholi manzilgohlari shakllanishi kutiladi. 
Agroindustrial shahar-tuman
 
markazlari
da asosan qishloq xo‗jalik xom 
ashyosini qayta ishlash korxonalari (Do‗stlik don mahsulotlari kombinati) paxtani 
qayta ishlash zavodlari (Paxtakor, Do‗stlik, Mirzacho‗l) joylashgan. Ayrim qishloq 
tumanlarining urbanizatsiya darajasi juda past, shahar tashkil etuvchi omillar 
deyarli rivojlanmagan (ayniqsa Mirzacho‗l, Forish, Do‗stlik va Yangiobod 
tumanlarida). Bunday hududlarni faollashtirishda ishchi kuchi ko‗p talab qiluvchi 
sanoat tarmoqlarni rivojlantirish va shu orqali aholining ish bilan bandligini 
oshirish, xalq iste‘mol mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish, engil sanoatni 
rivojlantirish muhim ahamiyatga ega.
Ta‘kidlanganidek, mamlakatimiz shahar manzilgohlari mintaqalar 
bo‗yicha notekis taqsimlangan. Demografik salohiyati yuqori, iqtisodiyoti nisbatan 
barqaror bo‗lgan rayonlarda shaharlar to‗ri ham yaxshi rivojlangan. Shaharlar 
sonining eng ko‗p miqdori hamon Farg‗ona (423 ta) mintaqasiga tegishli bo‗lib, 
unda O‗zbekiston shahar manzilgohlarini 35,1 foizi joylashgan. Shuningdek, 
shaharlar soni bilan Janubiy, Zarafshon va Toshkent iqtisodiy rayonlari ham 
nisbatan yaxshi ta‘minlangan. Ayni paytda iqtisodiyoti agrar-industrial yo‗nalishga 
ega bo‗lgan Quyi Amudaryo va Mirzacho‗l mintaqasida shaharlar to‗ri sust bo‗lib, 
respublika urbanistik tizimining mos ravishda 8,2 va 6,4 foizini tashkil etadi (-
jadval). 
―Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili‖ Davlat dasturining ijrosiga binoan 
viloyatda 34 ta qishloq aholi punktlariga shaharcha maqomi berilgan. Jumladan, 
Jizzax tumanida ularning soni 7 ta:Jizzaxlik, Gandumtosh, Qorayantoq, Toqchilik, 
Mulkanlik, Qangli va Uch-tepa; Baxmal tumanida 6 ta: Mo‘gol, Novqa, Alamli, 
Tongotar, Oqtosh hamda Baxmal; G‗allaorolda 5 ta: Abdukarim, Lalmikor, 

---

71 
Chuvilloq, Kangliobod, CHuvilloq. Qolgan tumanlarda bunday shaharchalar ozroq, 
Paxtakor va Do‗stlik tumanlarida esa atigi bittadan (Gulzor va Navro‗z). 
Yangi shaharchalar orasida, Toqchilik (17.1 ming), Jizzaxlik (16.5 ming), 
Mulkanlik (13.0 ming), G‗oliblar (12,3 ming kishi) aholi soni bo‗yicha ajralib 
turadi. Umuman olganda, Jizzax shahridan tashqari qolgan shahar joylar ko‗proq 
kichik sinflarga taalluqli. Bu yerda urbanistik tarkibning o‗rta bo‗g‗ini nihoyatda 
zaif. Nisbatan yirikroq qishloqlar Sangzor daryosi hamda Toshkent-Samarqand 
avtomagistrali bo‗yida, Jizzax shahri atrofi va yangi o‗zlashtirilgan joylarda 
uchraydi. 
Jizzax shahri o‗zining iqtisodiy geografik o‗rniga ko‗ra boshqa shaharlardan 
bir qator afzalliklari bilan farqlanadi. Jumladan, shaharning qadimiy markazlar - 
Samarqand, Toshkent, Xo‗jand va O‗ratepa oralig‗ida, Buyuk Ipak yo‗lida 
o‗rnashganligi ham uning shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini belgilab beradi.