«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

2. Yurakni yopiq massaj qilish. 
Yurakni massaj qilishdan asosiy maqsad, qon aylanishini tiklash va 
ta’minlashdir. Yurak ishdan tо‘xtasa qon aylanishi tо‘xtab, organizmda 
tiklab bо‘lmaydigan hodisalar rо‘y beradi.
Yurak kо‘krak qafasini ichida bо‘lib, kо‘krak oldi va umurtqa 
pog‘onasi oralig‘ida joylashgan, shuning uchun kо‘krak bosilganda, uni 
umurtqa pog‘onasi tomon taxminan 4 sm gacha siqish mumkin. Bu bosim 
yurakka ta’sir etib, uning ichidan qonni aortaga sо‘ngra esa kichik va katta 
qon aylanish doiralariga siqib chiqaradi. Qо‘l olinganda, kо‘krak qafasi 
tiklanadi va yurak bо‘shlig‘i yana qonga tо‘ladi. Bu harakatlar 
qaytarilganda qonning aylanishi tiklanadi va yurakni ishlab ketishiga olib 
keladi. 
3. Jabrlanuvchiga vrach kelgunga qadar dastlabki yordam kо‘rsatish 
tartibi. 
a) Jabrlanuchini gorizontal qattiq yuzaga yotqizish kerak. Agar binoda 
nam sovuq pol bо‘lsa, vaqtni о‘tkazmasdan jabrlanuvchini tagiga quruq 
kiyim yozish kerak; 
b) Jabrlanuvchini bir qо‘l bilan peshonasidan, ikkinchi qо‘l bilan 
daxani tagidan ushlab, boshini orqaga og‘dirish kerak (16.1-rasm); 

---

79 
v) Sun’iy nafas oldirishni «og‘izdan-og‘izga» usuli asosida amalga 
oshirish. Buning uchun yordam kо‘rsatuvchi ikki marta chuqur nafas olib, 
jabrlanuvchining og‘ziga puflash lozim. Bunda yuzi bilan jabrlanuvchining 
burun teshiklarini yopib turushi kerak . Agar havo chiqib ketsa, burunni 
barmoqlar bilan yopish kerak. puflaganda kо‘krak kо‘tarilishi lozim. 
Dastlabki 10 ta puflash mumkin qadar tezroq bajarilgani ma’qul; 
g) О‘pkaga havo 5-10 marta puflangandan keyin, uyqu tomirlaridagi 
puls qо‘l bilan ushlab tekshiriladi. Agar puls yaqqol sezilsa о‘pkaga har 
daqiqada 12 marta havo berish davom ettiriladi; 
d) Agar puls urishi sezilmasa darhol yurakni yopiq massaj qilishga 
kirishiladi. Yurak tо‘xtaganini yana bir alomati kо‘z qorachig‘ining 
kengayib ketishidir. Bu hodisa yurak tо‘xtaganidan keyin 1 daqiqa vaqt 
ichida sodir bо‘ladi. shuning uchun agar puls sezilmasa, darhol yurakni 
yopiq massaj qilishga kirishiladi. Bunda, jabrlanuvchini qattiq yerga 
yotqizilishi kerak. Kо‘krak о‘ng qо‘lning kafti bilan bosiladi, ikkinchi qо‘l 
esa birinchisini ustiga qо‘yiladi.
Kо‘krakda qо‘l kaftini qо‘yadigan joyni topish juda muhimdir. Bu joy 
kо‘krak qovurg‘alari birlashgan joyning eng pastidan 4 sm yuqorida 
joylashgan.
Yopiq massaj ritmi har bir sekundda kо‘krakka bir marta bosish bilan 
amalga oshiriladi. 
ye) Shu bilan bir vaqtda sun’iy nafas oldirishni ham davom ettirish 
kerak. Agar yordam kо‘rsatuvchi bir о‘zi bо‘lsa, sun’iy nafas oldirish bilan 
yurakni massaj qilishni galma-galdan olib borish kerak: ya’ni ikki marta 
о‘pkaga havo puflab, 15 marta kо‘krak massaj qilinadi. Agar yordam 
kо‘rsatuvchilar 2 kishi bо‘lsa, biri havo berib, ikkinchisi yurakni massaj 
qiladi. Bunda, 1 marta havo berilib 5 marta kо‘krakni bosish kerak. 
j) Yordam kо‘rsatuvchi sun’iy nafas berish hamda yurakni massaj 
qilish bilan birgalikda, atrofda odamlar bо‘lsa baqirib yordamga chaqirish 
kerak. yetib kelganlar vrachni chaqirtirib, jabrlanuvchiga yordam berishlari 
lozim. Sun’iy nafas oldirish va yurakni massaj qilish vrach kelgungacha 
tо‘xtamay davom ettiriladi.