Elektroakustika

boshlang‘ich siljish
fazasi deb ataymiz φ
bosh
= π.
O‘ng yarim fazoga nurlanishni ko‘rib chiqamiz. Difraksiya 
sharoitida teskari to‘lqin porshenni aylanib o‘tib, to‘g‘ri to‘lqinga 
qo‘shiladi. 
Natijalovchi bosim to‘g‘ri va teskari to‘lqin faza siljishi yig‘indisiga 
bog‘liq bo‘ladi. Kuzatuv nuqtasini porshen yuzasining o‘ng tomonida, 
uning o‘qida olamiz. Teskari to‘lqin ushbu nuqtaga yetishi uchun 
porshenni aylanib qo‘shimcha Δr = 2R masofani bosib o‘tishi kerak.
Bu yo‘lda teskari to‘lqinda qo‘shimcha faza siljishi φ
qo‘sh
=kΔr teng 
bo‘ladi. Umumiy faza siljishi φ
∑
= φ
bosh
+φ
qo‘sh.
Past chastotalarda R<<λ, demak qo‘shimcha faza siljishi 
0
R
2
2
R
k








chunki, 
0
R


Umumiy faza siljishi 








кўш
бош
, ya’ni barcha chastota 
diapazonida to‘lqinlar teskari fazada bo‘ladi va R<<λ. Bunda teskari 
to‘lqin to‘g‘ri to‘lqinni «so‘ndiradi». Bunday hodisa 
akustik qisqa 
tutashuv
deb ataladi. 
Chastota oshishi bilan shunday vaziyat paydo bo‘ladiki, ƒ
1 
chastotada teskari to‘lqinning qo‘shimcha yo‘li Δr yarim to‘lqin 
uzunligiga teng bo‘ladi 
2
r



. Shunda 









2
2
R
k
кўш
, umumiy faza siljishi 








2
кўш
бош
. 
Ikkala 
to‘lqin 
bir 
fazada 
bo‘lib 
tebranishlarning kuchayishi kuzatiladi. 
Chastotalarning keyingi oshishida f
2
, f
3
va b.q. chastotalarda: 
f
2
: 



r
; 






2
2
кўш
; 








3
кўш
бош
- to‘lqinlar 
qarama- qarshi fazada bo‘ladi va akustik qisqa tutashuv susayadi. 
f
3
: 



2
3
r
; 







3
2
3
2
кўш
; 








4
кўш
бош
- to‘lqinlar 
bir xil fazada bo‘lib, tebranishlar kuchayadi va h.k. 
Nurlatgich o‘lchamlari to‘lqin uzunligidan katta bo‘lgan yuqori 
chastotalarda difraksiya bo‘lmaydi va teskari to‘lqin porshenni aylanib 
o‘tmaydi. Davriy akustik qisqa tutashuv yo‘qoladi va bunday nurlatgich 
birinchi turdagi nurlatgichga aylanadi. Agarda, AQT holatni inobatga 
olganimizda nurlatgichnint bosim chastota tavsifi 6.4 - rasmda 
ko‘rsatilganidek bo‘lar edi. Shunday qilib, oddiy, akustik jihozlanmagan 

---

156 
nurlatgich, akustik qisqa tutashuv natijasida past chastotalarni nurlata 
olmaydi. AQT yo‘qotish uchun turli usullardan:: ekran, yopiq yashik va 
fazainvertorlardan foydalaniladi 
6.4- rasm. Uchinchi turda nurlatgichning akustik qisqa tutashuv 
hodisasiga oid