R. O. Ismatov Nammqi, "Menejment" kafedrasidotsenti, iqtisod fanlari

3.1.-chizma. Vaziyat tahlilining strategik tanlovga.
36

---

3.2.Tarmoqni ta’riflovchi umumiy iqtisodiy ko’rsatkichlar
Tarmoqdagi umumiy vaziyat va undagi raqobatning tahlili asosiy iqtisodiy 
ko’rsatkiyalarni o’rganishdan boshlanadi. Bu ko’rsatkichlar quyidagilardan iborat:
1. Bozor hajmi.
2. Raqobat miqyosi (mahalliy, mintaqaviy, dunyo)
3. Bozorning o ’sish sur’atlari va u rivojlanishning qaysi bosqichda ekanligi
4. Raqobatchilar soni va ularning hajmi.
5. Xaridorlar soni va ularning moliyaviy imkoniyatlari.
6. Integratsiya qaerga qarab ketyapti?
7. Texnologik o’zgarishlarning yo’nalishi va sur’atlari.
8. Tarmoqqa kirish va undan chiqishning osonligi.
9. Raqobatchilar mahsuloti va xizmatlarining tabaqalanish darajasi.
10. Kompaniyaning ishlab chiqarish hajmi, yuklarni tashishni tashkil 
qilish, 
marketing va reklamani tashkil qilish tejamkorlikka erishish imkonining mavjudligi.
11. Tarmoqdagi «o’qitish tajriba» egri chizig’i ijobiy tendentsiyaga egami? 
U Tarm oqqa zarur bo ’lgan kapital sarmoyalar qo ’yilayaptimi?
13.Tarmokdagi daromad darajasi umumiy daromad darajasida pastmi yoki
yuqori?
Ushbu ko’rsatkichlar bo’yicha soha «portretini» tuzib, so’ng tahlil qilish 
maqsadga muvofiq. Buning uchun ushbu jadvalda ayrim iqtisodiy ko’rsat-kichlarning 
strategik jihatdan muhimligiga doir ma’lumotlar keltirilgan.
Tarmoqdagi asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarning strategik ahamiyati.
3.1.jadval
K o’rsatkich
Ko’rsatkichning strategik ahamiyati
Bozor hajmi
Kichik bozorlarda katta va yangi raqobatchilarni jalb qilish 
tendentsiyasi kuzatilmaydi; katta bozorlar muayyan tarmoqlarda 
raqobatchilik 
ustunligini 
mustah-kamlash 
maqsadida 
turli 
kompaniyalarni sotib olmoqchi bo’lgan korporatsiyalarni o’ziga jalb 
qiladi.
Bozor 
hajmining
ortishi
Jadal sur’atlar bilan o’sish yangiliklarga olib keladi, o’sishning 
sekinlashishi esa raqobatni kuchaytiradi va zaif raqiblarni kurashdan 
siqib chiqaradi
Ishlab 
chiqarish 
quvvat larining ortiqchaligi 
yoki tanqisligi
Ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari xarajatlarni ko’paytirib, 
daromadni kamaytiradi, ularning tanqisligi esa xarajatlarga oid teskari 
tendentsiyalarga olib keladi
Tarmoqning 
da 
romadliligi
Yuqori daromadli tarmoqlar ham yangiliklarga olib keladi
Kirish 
chiqish 
to’siqlari
Katta to’siqlar mavjud firmalarning mavqeini va daromadlarini 
himoya qiladi, to’siqlar past bo’lganda esa yangi firmalarning kirib 
kelishi ularga salbiy ta’sir ko’rsatadi
37

---

Tovar 
xaridorlar 
uchun qimmat
Ko’pchilik xaridorlar tovarni eng past narxlarda sotib oladilar
Standartlashtirilgan
tovarlar
Xaridorlar bir sotuvchidan boshqasiga oson o’tishlari mumkin.
Tex nologiyaning tez 
o’zgarishi
Texnologiya va asbob-uskunalarga ajratilgan investitsiya-lar 
ularning eskirib qolishi tufayli o’zini oqlamay qolish xavfi kuchayadi
Kapitalga qo’yilgan 
talablar
Katta 
talablar 
investitsiyalarga 
oid 
qarorlarga 
tanqidiy 
munosabatda bo’ladi, investitsiyalash payti muhim bo’lib boradi, kirish 
va chiqish to’siqlari kuchayadi
Vertikal integratsiya
Kapitalga nisbatan qo’yilgan talablar kuchayib boradi, ko’pincha 
raqobatli differentsiatsiya hamda integratsiya darajasi turlicha bo’lgan 
firmalar o’rtasidagi qiymat differentsiatsiyagi kuchayadi
Ko’lamdan tejash
Narx bo’yicha raqobatlashish uchun zarur bo’lgan 
bozor 
hajmi kattalashadi
Tovarning 
tez 
yangilanishi
Tovarning hayot tsikli qisqaradi