dagi (aksiz solig'i sumniasini o 'z ichiga olgan) qiymati yoki tovarning fizik
hajmi soliq solish obyekti hisoblanadi. Agar tovar ishlab chiqaruvchi aksiz-
ga tortiladigan tovami natural haq yoki sovg'a sifatida bersa, soliq to'lov-
chi tov;irni topshirish paytida tarkib topgan taqdirda hisoblab chiqariladi.
Aksiz solig'i summasini quyidagi formula bo'yicha belgilanadi:
(O x A) / 100 bunda:
О
- o 'z
ichiga QQS - siz, aksiz solig'ini o 'z ichiga olgan shartno-
maviy (erkin) narxi;
A - aksiz solig'i stavkasi.
Daval xomashyosidan ishlab chiqaradigan mahsulotlarga aksiz soli
g'ini hisoblashda, aksiz solig'i solinadigan mahsulotni sotish oboroti ushbu
tovami ishlab chiqarishga doir ishlar qiymati va berilgan xom ashyo qiy-
matidan kclib chiqib aniqlanudi Daval xomashyosini balansdan tashqari
mahsulol ishlab chiqaniyotgan korxona hisobga oladi.
Agar Qonundn boshqa nnrsii ko'zda tutilmagan bo'lsa, aksiz solig'i
aksizga tortiladigan tovar sotilgan oyning o ‘n kuni tugaganidan so'ng
uchinchi kundan qoldinnay budjetga o'tkazilishi kerak. Soliq to'lovchl
soliq ro'yxatidan o'tgan
joydngi tcgishli
soliq inspeksiyasiga har oyda,
hisobot oyidan kcyingi oyning 20-kundan qoldirmay aksiz solig'i bo'yicha
hisob-kitobni taqdim ctiuli.
To'lovchilar sotishning hiiqlqiy luijrnidan kclib chiqib va O'zbekiston
Respublikasi Moliya Vazirligi hamda Davlat soli<) qo'm itasining 1997-yil
19-noyabrdagi 36/97-96-son yo'riqnomasiga muvofiq hisoblab chiqqan
aksiz solig'i summasi budjetga quyidagi muddatlarda to'lanadi:
-jo r iy oyning 1 3 -k u n ig ach a-jo riy oyning birinchi un kuni uchun;
- joriy oyning 23-kunigacha - joriy oyning ikkinchi o 'n kuni uchun;
- kcyingi oyning - 3 - kunigacha - hisobot oyning qolgan kunlari
uchun.
Tovarga ilova qilinuvchi hujjatlarda ko'rsatilgan
mahsulotni yuklab
junatish kuni sotish sanasi hisobanadi.
O 'n kunlik to'lovlar bo'yicha kclib tushgan aksiz
solig'i summasi
davlat soliq xizmati organlari tom onidan soliq to'lovchilarning shaxsiy
hisob varaqlarida «Soliq hisoblab yozish* va «Soliq to'lash»" kataklarida
bir vaqtning o'zida aks ettirildi.
Aksiz to'lanadigan tovar O'zbekiston Respublikasi hududida aksiz
solig'i to'langan xomashyodan ishlab chiqarilgan
holda mazkur xomashyo
bo'yicha to'langan aksiz solig'i summasini hisoblab yozish paytida hisobga
olinishi kerak. Iste’mol idishiga quyish (qadoqlash) uchun aksizga tor
tiladigan tayyor mahsulot oladigan korxonalarga ham ana shunday tartib
tadbiq etiladi.
Masalan, keyin qadoqlash uchun paxta moyi oladigan korxonada
budjetga to'lanadigan aksiz solig'i iste’mol idishiga qadoqlangan paxta
moyi va transport idishida olingan paxta moyi bo'yicha hisoblab chi
qarilgan aksiz soliqlari summalari o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi
Hisobga olingan aksiz solig'i summasi ustidan
nazoratni amalga oshi-
nsh uchun xomashyo (mahsulot) yetkazib beruvchilar tovarga ilova qilin-
75
gan hujjatlarda yuklab jo'natilgan mahsulot (xomashyo) bo'yicha budjet-
ga to'lanadigan aksiz solig'i summasini alohida satrda ajratib ko'rsatilishi
kerak. Agar harid qiiinayotgan aksizga tortiladigan xomashyo (mahsulot)
bo'yicha aksiz solig'i summasi tovarga ilova qilinadigan hujjatlarda ajratib
ko'rsatilmasa, u hisob-kitob yo'li bilan hisoblab chiqarilmaydi va tayyor
mahsulot bo'yicha hisobga qabul qilinmaydi.
Hisobga olingan aksiz solig'i summasi alohida tahliliy hisob varaqada
hisobga olinadi va tegishli ulush bilan ishlab
chiqarishga xomashyoni hi-
sobdan chiqarish darajasiga qarab, 68-«Budjet bilan hisob-kitoblar» hisob
varag'i debitiga hisobdan chiqariladi.
Aksizga tortiladigan import tovarlar uchun bojxona haqidagi qonun
hujjatlariga muvofiq belgilangan boj qiymati soliq solish obyekti hisob
lanadi.
Aksizga tortiladigan import tovarlar uchun aksiz solig'i bojxonada
rasmiylashtirilganiga qadar yoki rasmiylashtirish paytida to'lanadi.
Aksiz solig'i bo'yicha budjet bilan hisob-kitoblar hisobi 68-«Budjet
bilan hisob-kitoblar» hisob varag'ining «Aksiz solig'i bo'yicha hisob-
kitoblar» ilova hisob-varag'ida yuritiladi.
Aksiz solig'ining budjetga to'lanadigan summasi 46-«Mahsulot soti-
lishi» hisob-varag'i debeti va 68-schyotning krediti bo'yicha aks ettiriladi.
Aksiz solig'i summasini budjetga o'tkazish 68-schyotni debiti bo'yicha
tegishli hisob varaqalar bilan korrespondensiyada aks ettiriladi.
Aksiz markalari olinganda 56-«Pul hujjatlari» schyotini debeti va 51-
«Hisob-kitob» schyoti krediti bo'yicha buxgalteriya yozuvi yoziladi. Mar-
kazlashgan mahsulot yuklab jo'natilishiga qarab
quyidagicha buxgalteriya
yozuvi yoziladi: 68-«Budjet bilan hisob-kitoblar» schyoti debeti va 56-
schyot krediti.
Aksiz solig'ini hisoblash tartibi quyidagi tartibda olib boriladi. Aksiz
solig'ini hisoblashda biz quyidagi formuladan foydalanamiz.
Oq-(SxlOO) 100-A
bunda: 0 - QQS-siz, aksiz solig'ini o 'z ichiga olgan shartnomaviy
(erkin) narx;
S - korxonaning hisob-kitob narxi (normativ
xarajatlar va foyda
m e’yori);
A - aksiz solig'i stavkasi.
Aksiz solig'i summasini quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
О • A /100
Aksiz markalari nominal qiymatini hisobga olishni
aniqlash
tartibi
quyidagi jadval misolida aniqlandi.
76
