Indikatorlar, deshifratorli sxemalarda nosozliklarni aniqlash Reja: Kirish

Indikatorlar 
 
Indikatorlar
(kimyoda) -tekshiriladigan eritmadagi biror komponent 
konsentratsiyasining oʻzgarishi bilan rangi, lyuminessentsiyasini oʻzgartiradigan 
yoki choʻkma hosil qiladigan moddalar. I., asosan, kimyoviy reaksiya tugaganini 
yoki eritmadagi vodorod ionlari konsentratsiya-sini titrimetrik tahlilda ekvivalent 
nuqtasini (titrlashning oxirgi nuqtasini) aniqlash uchun qoʻllaniladi. I. ishtirokida 
reaksiya pirovardida tekshirilayotgan eritma rangi oʻzgaradi; eritma tiniq boʻlgan 
boʻlsa, rangsiz yoki rangli choʻkma hosil boʻladi yoki aksincha, loyqa yoʻqoladi. 
Kislota-asos indikatorlari — muqitda vodorod ionlari konsentratsiyasi (rN) turlicha 
boʻlganda rangini oʻzgartiradigan moddalar. Neytrallash reaksiyasi uchun 
ishlatiladi; mas, neytral muhitda rangsiz boʻlgan fenolftalein ishqoriy muhitda 
qizaradi. Rangli choʻkmalar ho-sil qiladigan maxsus I. (adsorb-sion I.) koʻpincha 
choʻktirish reaksiyalari uchun tekshiriladigan erit-malar bilan rangli eruvchan 
birikmalar qosil qiladigan I. (kompleksa-nometrik I.) kompleks hosil qilish 
reaksiyalari uchun ishlatiladi. Oksidlanshiqaytarilshi reaksiyalari uchun baʼzan 
maxsus I. zarur; mas, yod bilan titrlashda kraxmal I. sifatida qoʻshiladi, u yod 
taʼsirida koʻk tusga kiradi. Aksari oksidimetrik titrlash reaksiyalari uchun umumiy 
oksidlovchiqaytaruvchi I. (oksidlanish yoki kaytarilishi bilan rangini 
oʻzgartiradigan organik moddalar) qoʻllaniladi 
Indikator
(lot. indico — koʻrsataman, aniqlayman) — biror jarayonning 
borishini yoki kuzatilayotgan obʼyektning holatini inson idrok etadigan qulay 
shaklda aks ettiruvchi asbob (qurilma, element). Vizual (koʻrib), akustik (eshitib), 
taktil (sezish, iskash va b. ga asoslangan) va b. xillari bor. Inson axborotlarning 
qariyb 90 foizini koʻrib idrok qilgani uchun vizual I. kengroq ishlatiladi. Vizual I. 
ning katta guruhini tasviriy I. lar tashkil etadi, ular obʼyektning fazodagi holatini, 
tasnifiy oʻzgarishini grafik tarzda yoki elektron-nur trubkasi ekranida egri chiziq 
tarzida tasvirlaydi. "Hozir boʻlish effekti" ni yaratuvchi vizual I. dan 
foydalanilganda yaxshi idroq qilinadi. Mas, samolyotning bir necha I. 
koʻrsatayotgan vaziyati samolyotni tusmollab qoʻndirish asbobidagi bitta 
koʻrinadigan shartli tasvir — obʼyektning ekranda siljishi bilan almashtiriladi (1-
rasm). Kuzatilayotgan obʼyekt yaxshi koʻrinmaydigan joylarda akustik I. qoʻl 
keladi. Obʼyektdan keladigan signallarni darhol sezish lozim boʻlgan hollarda 
taktil I. vizual I. bilan birga qoʻllaniladi. 
Tuzilishiga koʻra, signal I. i (lampalar, qoʻngʻiroq, richag va b.), milli (minut, metr, 
kilogramm, gradus va b. ga boʻlingan shkalali), raqamli, tasviriy (yaqqol), 
proyeksion (elektron-nur trubkali) va aralash I. lar buladi. Vazifasiga ko'ra, 
rostlash, o'lchash, radiolokatsiya va b. xillarga boʻlinadi. Konchilikda plunjerli 
nasosning klapanlari ishini nazorat qilib turadigan rostlash I. i qoʻllaniladi.

---