Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Havfsizlik instinkti (о„zini-о„zi saqlash)
buzilishiga agressiya va suisidal 
xulq kiradi. 
Agressiya
– haqiqiy yoki sohta xavf о‗chog‗ini bartaraf etishga qaratilgan 
xulq. Keng ma‘nodagi agressiya – bu maqsadga erishish uchun tо‗siqlarni engib 
о‗etishga qaratilgan shaxsiyatning shakllanishi: tirishqoqlik, qat'iylik, qattiqlik. 
Agressiya pantomik yoki ekspressiv (havf soluvchi holat), affektiv (g‗azab, 
achchiqlanish), verbal (sо‗zli taxdid), impulsiv (buzuvchi harakatlar), dushman 
(maqsadli zarar etkazish), instrumental (boshqa maqsadlarga erishish vositasi 
hisoblanadi), indusirlangan (tо‗dada, dushman obraziga ishontirilgan) bо‗lishi 
mumkin. Agressiya shaxsiy insoniy kо‗rinishlar darajasida zо‗rlash, tabiatni buzish 
sabablariga jirkanish, nafrat bilan ifodalanadi. Agressiv tendensiyalar psixiatrik 
Bemorlarda sog‗lom individumlarga nisbatan bir xilda uchraydi. Agressivlikni 
kо‗ngil kasallanishining birlamchi, biologik simptomi deb hisoblab bо‗lmaydi. 
Bemorlarning agressiv harakatlarining kо‗p qismi reactiv bо‗lib, shaxsiyatni 

---

17 
premorbid kо‗rinishlarini ifodalaydi. Agressivlik psixoanalitik pozisiyalardan 
kattalarning zо‗rlashiga javoban bolalikdan boshlab shakllanadi (yо‗rgaklash, 
erkinlikni bosish, majburlash, jazolash). Agressiyani bosish nevrozga olib keladi. 
Agressiya korreksiyasi ijtimoiy maqbul о‗zanni о‗zgartirish yо‗li bilan amalga 
oshirilishi 
mumkin. 
Agarda 
bolalarning 
agressiv 
impulslari 
bostirilsa, 
ijtimoiylashtirilmasa, u holda katta yoshli kishida agressiya о‗zining birinchi paydo 
bо‗lgan, arxiaik kо‗rinishida saqlanib qoladi. 
О„zini-о„zi о„ldirish (suisid)
– о‗ziga yо‗naltirilgan agressiya, 
austoagressiya. О‗zini-о‗zi о‗ldirishning mavjud bо‗lgan kо‗p qirrali formalari 
turli: ijtimoiy, psixologik, biologik sabablarga kо‗ra, insonni о‗ziga nisbatan 
munosabatida kо‗rinadi. О‗zini-о‗zi о‗ldirishning ba‘zi kо‗rinishlarini keltiramiz: 
1. 
Institusional о„zini-о„zi о„ldirish
– repressiv, jamiyatning etik farmoyishi 
yoki kosmogonik tasavvurni aks ettiruvchi sabablar bо‗yicha amalga oshiriladi 
(masalan, budda dinidagi kishilarning о‗zini-о‗zi yondirishi). 
2. 
Idolota‟zim qilish
– о‗smirlarning gurug‗ bо‗lib о‗zini-о‗zi о‗ldirishi. 
Odatga kо‗ra ayol jinsidagi fonatik о‗smirlar mazkur aktni о‗z sanamlariga bо‗lgan 
sevgini bо‗lisha olmaslik natijasida amalga oshiradilar. 
3. 
Natijaviy о„zini-о„zi о„ldirish
– inson, qiynoqli yoki sharmandali о‗lim 
bilan yaqinda о‗lishini bilgan yoki hato о‗ylash natijasida о‗zini-о‗zi о‗ldiradi. 
4. 
Viktimli о„zini-о„zi о„ldirish
- hayotini tugashiga intiluvchi inson, qurbon 
bо‗lish uchun, ongli ravishda havfli va hatarli ishlarga yoki konflikt vazi tlarga 
bog‗lanadi. 
5. 
Altruistik о„zini-о„zi о„ldirish
– boshqalarni qutqarib qolish uchun 
ihtiyoriy о‗lim. V.Frankl altruistik sabablarni suisidal deb hisoblamagan, chunki 
kо‗p holarda о‗zini-о‗zi о‗ldirish shaxsiy xarakter mayli bilan amalga oshiriladi. 
6. 
Platonik о„zini-о„zi о„ldirish
- fikr yuritish orqali amalga oshiriladi, 
masalan, о‗zini haqligini isbotlash uchun, о‗z inshonchidan kechmaslik xohishi 
(Sokrat о‗limi). 
7. 
Indusirlangan о„zini-о„zi о„ldirish
– tashqi ishontirish ta‘siri ostida yoki 
ongli yopiq formalari bilan maniyapul si si asosida amalga oshiriladi. 
8. 
О„z hayotini qadrsizlash yoki qiymatini tushunmaslik
faktlari aks 
ettiruvchi о‗zini-о‗zi о‗ldirish. Masalan, bolalar о‗yinida о‗zini-о‗zi о‗ldirish. 
9. 
Sokrat kо„rinishidagi о„zini-о„zi о„ldirish
– jismoniy va kо‗ngildagi 
chidab bо‗lmaydigan og‗riq huruji vaqtida о‗z hayotiga suiqasd qilish. 
10.