Dav kad indd

3.3. Plan kartografik material va undan davlat yer kadastrida
foydalanish
xalq xo‘jaligi maqsadlari uchun plan-xaritalar tayyorlash ham-
da ulardan foydalanish muhim ahamiyatga egadir.
xarita – bu shartli belgilarning qabul qilingan tizimida yer 
sirtida, boshqa osmon-u-flak ko‘rinishida yoki fazo kengligida 
joylashgan yoki loyihalangan obyektlarni yuqorida qayd qilin-
gan hududlarda matematik jihatdan aniqlangan, kichraytirilgan, 
umumlashtirilgan tasviridir.
xaritaning asosiy elementi – bu kartografik tasvir, ya’ni 
xaritaning mazmuni, obyektlar va voqeliklar, ularni joylashu-
vi, xususiyatlari, o‘zaro bog‘liqligi, dinamikasi to‘g‘risidagi ma’-
lumotlar to‘plamidir. xaritalar odatda umumgeografik, mavzuli 
va maxsus turlarga bo‘linadi. umumgeografik xaritalar quyidagi 
mazmunga egadir: aholi punktlari, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy 
obyektlar, aloqa yo‘llari va aloqa chiziqlari, relyef, gidrografiya, 
o‘simliklar va gruntlar, siyosiy-ma’muriy chegaralar.
mavzuli va maxsus xaritalarda kartografik tasvirlarning ikki-
ta tarkibiy qismi alohida ajratiladi: birinchisi – bu geografik asos, 
ya’ni mazmunining umumgeografik qismidir. u mavzuli yoki 

---

98
maxsus mazmundagi elementlarni tushirish va bog‘lash uchun, 
shuningdek, xarita bo‘yicha yo‘nalish olish uchun xizmat qila-
di; ikkinchisi – bu 
mavzuli
yoki
 maxsus mazmunlidir,
masalan, 
hududni geologik tuzilishi yoki navigatsiya holati.
har qanday plan-xaritaning muhim elementi – bu uning leg-
endasi, ya’ni unda foydalanilgan shartli belgilar hamda ularga 
matnli tushuntirishlar tizimidir. murakkab xaritalarda legendan-
ing axborotliligini oshirish uchun ba’zan jadval ko‘rinishida ber-
ishadi. 
kartografik tasvir matematik asosda tuziladi. koordinatalar 
to‘ri, masshtab va geodezik asoslar uning elementlari hisobla-
nadi. mayda masshtabli xaritalarda geodezik asosning element-
lari ko‘rsatilmaydi. matematik asos bilan plan-xaritalarning kom-
ponovkasi ham uzviy bog‘liqdir.