Семинар ва лабаратория машғулотларидан касб-ҳунар таълими, олий таълим психология фани ўқитувчиларига мўлжалланган услубий қЎлланма

 
 
 
ҚОБИЛИЯТЛАР
Мавзунинг асосий масалалари. 
1. Қобилият тўғрисида тушунча. 
2. Қобилиятларнинг сифат ва миқдор характеристикаси. 
3. Қобилиятларнинг тузилиши. 
4. Умумий ва махсус қобилиятлар. 
5. Талант ва унинг келиб чиқиши. 
6. Лаёқатлар қобилиятнинг табиий шарт-шароитлари эканлиги. 
7. Қобилиятнинг таркиб топиши. 
8. Иктидорли болаларни танлаш муаммоси. 
9. Қобилиятлар ва ёшларнинг касб танлаш муаммолари. 
 
Мавзу бўйича асосий психологик тушунчаларнинг изоҳли 
луғати 
ДИФФЕРЕНЦИАЛ 
ПСИХОЛОГИЯ 
- 
психологиянинг 
шахснинг 
индивидуал ҳамда муайян гуруҳларга оид бўлган психологик фаркларини 
ўрганадиган махсус соҳаси. 
ЗЕҲН- шахснинг маҳсус қобилиятлариниинг таркиб топиши ва 
ривожланиши учун асос бўладиган анатомик-физиологик имкониятлари; 
туғма истеъдод нишоналари. 
ИСТЕЪДОД - инсон қобилиятлари тараққиётининг энг юксак 
даражасини таъмииловчи туғма табиий имкониятлар (куртаклар) йиғиндиси. 
Истеъдодга инсон мияси ярим шарлар қобиғининг тузилиши хусусиятлари, 
асаб тизимининг хоссалари (муваққат боғланишларининг хосил бўлиши ва 
мустаҳкамланиш тезлиги, дифференцировкалар ҳосил бўлиши тезлиги, асаб 
жараёнларининг чаққонлиги кабилар), муайян анализаторларнинг тузилиши 
ва ишлаш хусусиятлари каби табиий куртаклар киради. Бу куртаклар 

---

98 
ҳаммада хар хил бўлади ва психик сифатларнинг шаклланиши учун қандай 
имкониятлар яратади. И.нинг ривожланиши шахснинг яшаш шароитларига, 
айниқса таълим-тарбияга боғлиқдир. 
КОММУНИКАТИВ ҚОБИЛИЯТ- ўзаро алоқа қилиш, фикр алмашинув, 
ўзгаларнинг фикрини тушуниш ва уларга ўз фикрини тил воситаси орқали 
тушунтира олиш қобилияти. 
ЛАЁҚАТ - қобилият тараққиётининг дастлабки табиий шарти сифатида 
намоён бўладиг ан мия тузилишининг, сезги аъзолари ва харакатнинг 
морфологик ҳамда функционал хусусияти, 
МАҲОРАТ- масалани ижодий тарзида ечиш учун зарур бўлган ҳар 
кандай меҳнат операциясини ихтисосли равишда амалга ошириш учун 
психологик тайёргарлик. Махорат бунда нима қилиш керак ва қандай қилиш 
керак деган муаммо айни бир вақтнимг ўзида бирданига хал қилинади. 
Маҳорат ижодий масаланинг моҳиятини англашдир. 
ОЛИГОФРЕНИЯ- эмбрионнинг она қорнидага тараққиёт бузилиши 
натижасида содир бўладиган туғма эси пастлик, психик функцияларнинг 
етарли ривожланмаслиги. 
ТАЛАНТ- муайян фаолиятнинг муваффақиятли ва ижодий равишда 
бажарилишини таъминлайдиган қобшшят ҳамда истеъдодлар йиғиндисидан 
иборат, турмуш жараёнида таркиб топган индивидуал хусусият. Талант 
фаолиятнинг турли сохаларига оид бўлиши мумкин. Талантли кишилар 
одатда юксак ижодий, кенг мазмунли, танқидий ва маҳсулдор акл эгалари 
бўлиб уларга зийраклик хусусияти хосдир. 
ТЕСТ - шахснинг ақлий тараққиётини, қобилиятини, иродавий 
сифатларини ва бошқа психик хусусиятларини текширишда қўлланиладиган 
қисқа стандарт масалалар. Ҳозирги кунда боланинг қандай фаолиятга 
иқтидорлилигани аниклашда ундан кенг фойдаланилмоқда. 
ҚОБИЛИЯТ- шахснинг муайян фаолият турини муваффакиятли 
бажаришга бўлган лаёқат даражасини ифодалайдиган, турмуш жараёнида 
хосил килинган индивидуал хусусиятлари йигиндиси. Қобилиятлар билим, 
кўникма, малака орттириш хусусиятига боглиқ бўлади, лекин билим, 
кўникма, малака орттириш қобилият эмас, балки уларни ўзлаштиришдаги 
лаёкати, махоратида намоён бўлади. Қобилият фақат фаолиятда намоён 
бўлади.