Семинар ва лабаратория машғулотларидан касб-ҳунар таълими, олий таълим психология фани ўқитувчиларига мўлжалланган услубий қЎлланма

 
 
 
 
 
 

---

6 
Психология фанининг предмети ва унинг амалий вазифалари 
Мавзунинг асосий масалалари 
1. Психология табиий ва ижтимоий фан сифатида. 
2. Психика тирик мавжудотнинг объектив борлиқни акс эттириш 
шаклларидан бири эканлиги. 
3. Мия ва психика. Психика ва онг. 
4. Психология фанининг предмети ҳақидаги тасаввурлар тараққиётининг 
асосий босқичлари. 
5. Психологиянинг тузилиши ва унинг назарий, амалий вазифалари. 
6. Психология фанининг бошқа фанлар билан алоқаси. 
7. Психологиянинг илмий текшириш усуллари. 
Мавзу бўйича асосий психологик тушунчалар 
АВТОГЕНЕЗ - (юнон autos - ўзим, genesis- келиб чиқиш) органик 
дунёнинг тарихий тараққиёти организмнинг ички, моддий бўлмаган 
омиллари таъсирида содир бўлади, деб даъво қилувчи реакцион назариядир. 
Автогенез организмнинг бутунлигини, ҳаёт шароитларига боғлиқлигини, 
унинг тараққиёт жараёнида, муҳит, яшаш шароитлари таъсирида таркиб 
топадиган белги ва хусусиятларни инкор қилади. 
АКТ - (лотин actus – ҳулқ, хатти - ҳаракат) – психологияда акт деганда 
организмнинг турли туман характерлари тушунилади. (Масалан: Сенсор 
акт). 
АКУЛПТОР – таъсир – марказий асаб тизимининг ҳар қандай 
таъсирида ва уни бошқаришда иштирок этишга киришади. Термин П.К. 
Анохин томонидан киритилган. 
АЛЬФА - ритм-миянинг электр фаоллигини, яъни секундига 10 марта 
тебранишини ўлчаш ва уни миянинг орқа қисмида ҳисобга олиш. 
Анализатор - ташқи ва ички муҳитдан келадиган таъсуротларни қабул 
қилиб олиб, физиологик жараён бўлган қўзғалишни психик жараёнга, яъни 
сезгиларга айлантирувчи асаб механизмлари тизими. Анализаторлар 3 
қисмдан иборат бўлади: тааъсуротни кабул қилиб олувчи рецепторлар, 
рецепторларда ҳосил бўлган қўзғалишни тегишли нерв марказларига 
узатадиган ўгказувчи асаб йўли ва қўзғалишни психик жараёнга 
айлантирувчи орка мия ёки бош миядаги тегишли асаб марказлари. 
Анализаторларнинг бирор қисми зарарланса хам тегишли сезги ҳосил 
бўлмайди. Барча сезги аъзоларимиз анализаторларнинг рецептор кисмларини 
ташкил қилади. Анализаторлар ҳакидаги таълимот И.П.Павлов томонидан 
яратилган. 
АНИМИЗМ- (лотинча ашта - жон) - ибтидоий одамларнинг атрофдаги 
нарса ва ҳодисалар ҳақидаги фан таракқий этгунча бўлган тасаввурлари. 

---

7 
Анимистик тасаввурларга кўра хар бир нарсанинг ўз руҳи, ўз жони бор, 
табиат кучлари ва ҳодисаларини жонлантиришдан иборат диний эътиқод. 
Анимизм Ўрта Осиё халкларида, айникса, ўзбек, тожик, қирғиз 
диндорларида "пир" маъносида ишлатилади. Шунга кўра ҳар бир нарсанинг 
ўз "пири" бўлган. 
АССОЦИАЦИЯ- (лотинча аssociato - бирлашиш, қўшилиш) - онгимиздаги 
аввалги турмуш тажрибалари билан белгиланадиган тасаввурлар боғланиши. 
Шу боғланишлар туфайли онгимизда пайдо бўлган муайян тасаввурлар 
ўхшашлик, ёндошлик ва қарама-қаршилик белгиларига кўра шунга боғлиқ 
бўлган бошқа тасаввурларни хосил қилади. Ассоциация ташқи таъсуротлар 
туфайли хосил бўлиб, воқеаликдаги нарса ва ҳодисаларнинг реал 
боғланишларини акс эттиради. Инсон психик ҳаётида ассоциацияларнинг 
аҳамияти 
катта: 
билим, 
кўникма 
ва 
малакаларни 
ўзлаштириш 
ассоциацияларга асосланади. Ассоцияларнинг физиологик асослари бош мия 
ярим шарлари қобиғида ҳосил бўладиган муваққат асаб боғланишларидир.