N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

PP = ^
(4> 
bu erda, 
Iu
- boshlang’ich investitsiyalar; 
C F f-
investitsiya loyihasini am alga 
oshirishdan olingan yillik pul tushum i sum m asi. U so f foydani yoki yillik darom ad 
(D) va xarajat (X ) o 'rtasid ag i (am ortizatsiyasiz A ) farqni ifodalaydi.
Nazorat va muhokama uchun savollar:
1. Investitsiyani m ohiyati va m azm uni nim alardan iborat?
2. B ozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyalarga b o ’lgan o b ’ektiv zaru rat nim alar 
bilan belgilanadi?
3. Investitsiyalar kapital q o ’yilm alardan kanday farklanadi?
4. 
K orxona investitsiya faoliyatini pul bilan ta ’m inlash foydalanadigan o ’z 
m ab lag ’lariga nim alar kiradi?
5 K orxona investitsiya faoliyatini am alga oshirish uchun chetdan ja lb
q ili nadig an 
qanday m ab lag ’lardan foydalanishi m um kin?
164

---

4.4-M A V Z U . SANOAT KORXONALARINING INNOVATSION
FAOLIYATI
1. Innovatsion faoliyatning m aqsadi, m ohiyati va roli
2. Innovatsiyalam i boshqarish
3. Innovatsiyalar sam aradorligini baholash
/. 
Innovatsion faoliyatning maqsadi, mohiyati va roli
«Innovatsiyalar» atam asini yangi iqtisodiy toifa sifatida fanga avstriyalik 
(keyinchalik am erikalik) olim Y o z e f S hum peter X X asm in g birinchi o ’n yilligida 
kiritgan. O ’zining «Iqtisodiy rivojlanish nazariyasi» nom li 
asarida 
(191 ly.) 
Y .Shum peter ilk bora rivojlanishda o ’zgarishlam ing yangi kom binatsiyalari 
m asalalarini 
(y a ’ni 
innovatsiya m asalalarini) k o ’rib chiqdi va innovatsion 
jarayonga to ’liq ta v s if berdi.
Y. Shum peter rivojlanishdagi besh xil o ’zgarishni ajratib k o ’rsatdi:
1) yangi texnika, texnologik ja ray o n lar yoki ishlab chiqarishning 
yangicha b o z o r ta ’m inotidan foydalanish;
2) yangi xususiyatlarga ega b o ’lgan m ahsulot jo riy qilish;
3) yangi xom ashyodan foydalanish;
4) ishlab chiqarishni tashkil qilish va u ning m oddiy-texnika ta ’m inotida 
o ’zgarishlar;
5) yangi sotuv bozorlarining paydo b o ’lishi.
U 
iqtisodiyotda novato r-tad b irk o r m arkaziy 
is h tiro k c h ig a aylanishini 
isbotlab berdi. Y .Shum peterga k o ’ra, innovatsiya bu - iste’m ol tovarlarining yangi 
turlari, yangi ishlab chiqarish va transport vositalari, yangi bozorlar va sanoatda 
tashkilotlar shakllarini jo riy qilish v a foydalanish m aqsadidagi o ’zgarishlardir.
«Y angilik kiritish» va «novatsiya» tushunchalari bilan «tadqiqot»,«ixtiro» va 
«kashfiyot» tushunchalari cham barchas b o g ’liqdir. Ilgari m a ’lum b o ’lm agan 
m a’lum otlar olish yoki ilgari m a ’lum b o ’lm agan tabiat hodisalarini yoki insoniyat 
m uhitini kuzatish jaray o n i tadqiqot deb ataladi. Ixtiro bu - yangi uskuna, 
m exanizm , vosita, texnologiya, usul va inson tom onidan yaratilgan boshqa larda 
o ’z aksini topadigan tadqiqot natijasidir.
K ashfiyot bu - tadqiqotlam ing, ehtim ol, q o ’shim cha natijasi hisoblanad i. 
K ashfiyotlar va ixtirolar qoidaga k o ’ra, fundam ental darajada yuzaga keladi va 
kam dan-kam hollarda yakka shaxslar tom onidan am alga oshiriladi. U lar tasodifan 
ro’y berishi va foyda olish m aqsadini k o ’zlam asligi ham m um kin.
Y angilik ishlab chiqarish va boshqaruv tizim iga jo riy qilinganidan so 'n g
bozorda iste’m ol qilinadigan yangi m ahsulotga aylanadi va uni sotishdan iqtisodiy,
165

---

ijtim oiy yoki boshqa turdagi sam ara olinadi, - u yangi toifaga - innovatsiyalarga 
aylanadi.
Innovatsiya 
(yangilik 
kiritish) 
bozorda 
jo riy
qilingan 
yangi 
yoki 
takom illashtirilgan m ahsulot, am aliy 
faoliyatda 
foydalaniladigan yangi yoki 
takom illashtirilgan texnologik jarayon k o ’rinishida yoxud ijtim oiy xizm atlarga 
yangicha yondashuvda nam oyon b o ’ladigan innovatsion faoliyatning yakuniy 
natijasi sifatida tavsiflanadi.
Innovatsiyalar ishlab chiqarish sohasiga, iqtisodiy, huquqiy va ijtim oiy 
m unosabatlar, fan, m adaniyat, ta 'lim va boshqa sohalarga m ansub b o ’lishi 
m um kin.
Innovatsiya 
iqtisodiy 
toifa 
sifatida 
yangiliklar 
yaratish 
va 
am alga 
oshirishning eng um um iy xususiyatlari, belgilari, aloqalari va m unosabatlarini 
aks ettiradi. Innovatsiyalam ing m ohiyati 
ulam in g
funksiyalarida 
nam oyon 
b o ’ladi. 
Innovatsiyalar funksiyalari 
u lam in g
davlat 
iqtisodiy 
tizim idagi 
vazifalari va x o ’ja lik jarayonidagi 
rolini 
aks 
ettiradi. 
Innovatsiyalar 
korxonalar raqobatbardoshligini oshirishda alohida rol o ’ynaydi.
Innovatsiyalar tahlili shuni k o ’rsatadiki, u lar ijtim oiy-iqtisodiy xarakterdagi 
funksiyalarni 
bajaradi. 
Innovatsiya 
iqtisodiy 
toifa 
sifatida ikkita 
asosiy 
funksiya - takror ishlab chiqarish va rag ’batlantirish funksiyasini bajaradi.