Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

юрисдикция 
–
jurisdictio
деб аталган. Ташкил 
қилинган суд жараёни фақат Рим ҳудудида Рим фуқаролари ўртасида Рим 
фуқароси ҳисобланган судья томонидан олиб борилиши қонуний 
ҳисобланган ва магистрат томонидан даъвогар қўзғатган даъво қонунга мос 
келиши аниқланиши ва сўнгра судга ҳавола қилинишидан иборат бўлган. 
Низоларни ҳал этиш учун битта судья ёки судьялар коллегияси тайинланган 
бўлиб, улар вояга етган Рим фуқароларидан сайланган. 
1-
§
.
Легисакцион жараён 
 
Фуқаролик жараёнининг энг қадимги кўриниши легисакцион жараён 
бўлиб, бу жараён 
легисакциялар – даъволар
билан характерланган ва 
қуйидаги бир қатор хусусиятларга эга бўлган: 
-
барча даъволар XII жадвал қонунлари бўйича жорий қилинган 
бўлиб, улар қонун томонидан – 
per legem
тартибга солинган; 
-
бу жараёндаги даъволар формал ҳисобланиб, суд жараёни 
маросим сифатида ўтказилган, тарафлар эса барча жумлаларни 
олдиндан ёдлаб келганлар. Мабодо тарафлардан биронтаси 
жумлаларни нотўғри айтиб, ҳаракатларни нотўғри бажарса, у 
ишни ютқазган; 

---

30 
-
бу жараёндаги даъволар 
actiones stricti juris
бўлиб, цивил 
ҳуқуқига асосланган, шунинг учун даъво талаби қарздорнинг 
қарзи билан тўғри келмаса, даъво талаби қондирилмаган; 
-
bonae fidei тамойили – «соф виждон» киритилиши билан бу 
жараён барҳам топиб, унинг ўрнига формуляр жараён кириб 
келди. 
Тарихан цивил ҳуқуқи бўйича суд жараёни 2 босқичга бўлинган: а) 
in iure 
– магистрат ҳузурида ва б) 
aped iudicem
– судья ҳузурида. In iure босқичида 
одил судлов асосан магистратлар (мансабдор шахслар – преторлар, 
консуллар, курул эдиллари) томонидан олиб борилиб, бу ваколат, биринчи 
навбатда, ишга ҳуқуқий жиҳатдан тўғри баҳо бериш, яъни даъво талабини 
тан олиш ва низони тўғри ҳал этадиган судья тайинлаш ва, шунингдек, низо 
предмети бўлган буюмнинг низо ҳал бўлгунча кимда сақланишини 
белгилашдан иборат бўлган. Бундан ташқари, магистрат суд жараёнининг 
босқичлари тўғри амалга оширилиши устидан назорат олиб борган.
Aped iudicem
босқичида эса, суд жараёнининг асосий иштирокчилари 
судья, арбитрлар, рекуператорлар ва доимий судьялар фаолият кўрсатган.