Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

241 
12-боб. 
Р
им ворислик ҳуқуқи 
 
Рим ворислик ҳуқуқи ўз ривожланиш жараёнида узоқ ва мураккаб йўлни 
босиб ўтди. Бу ривожланиш Рим мулкчилиги ва оиласининг ривожланиши 
билан узвий боғлиқ бўлиб, индивидуал хусусий мулк оила мулкчилиги 
сарқитларидан халос бўла бориши билан мерос ҳуқуқида васият 
фармойишлари эркинлиги тамойили шакллана борди. Когнат қариндошлик 
агнат қариндошликни сиқиб чиқариши орқали қонун бўйича мерос 
олишнинг асосига айланди. Шунга қарамай, Рим ҳуқуқи васият қолдириш 
эркинлигини қонуний ворислар манфаатлари билан мувофиқлаштириб 
борди: айрим қонуний ворисларнинг мерос ҳуқуқларини васият бўйича 
камайтириш ёки чеклаш бекор қилинди. Бундай ривожланиш жараёни
васиятнинг дастлабки даврдаги расмиятчиликлардан халос бўлишига замин 
яратди. Мана шу ҳолатларга асосланиб, Рим ҳуқуқи томонидан ишлаб 
чиқилган ворислик ҳуқуқи институтлари янги халқлар фуқаролик ҳуқуқи 
томонидан ўзлаштирилиб олинди ва ҳозирги пайтгача бир қатор 
ривожланган мамлакатларнинг ворислик ҳуқуқи учун бўлиб хизмат 
қилмокда. Айнан Рим ҳуқуқида мероснинг универсал қабул қилиниш
кўринишидаги моҳияти шакллантирилди, бу ҳолатлар мерос қолдирувчи
инсоннинг ҳуқуқий шахсияти ворис шахсида давом этиши мерос
қолдирувчининг нафақат барча мулки ҳуқуқ ва мажбуриятлари йиғиндиси, 
балки қарзлари учун жавобгарлик ҳам ўтиши сифатида намоён бўлади. 
Ворислик ҳуқуқи ишлаб чиқариш воситалари ва меҳнат қуролларига 
алоҳида рaterfamiliasнинг хусусий мулкчилиги пайдо бўлиши билан 
биргаликда ривожлана бошлади. Ўз ҳаёти давомида оила бошлиқлари кўплаб 
мулкий муносабатларга киришганлиги сабабли ворислик ҳуқуқи маълум 
шахснинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ва асосан унга тегишли мулк унинг 
ўлимидан кейин кимга тегишли бўлиши масалаларини тартибга солувчи 
ҳуқуқий кўрсатмалар тарзида ривожланди.
Рим юристларининг асарларида ворислик ҳуқуқи масалалари аввалги 
мулкдорнинг ўлими – mortis causa сабабли кейин мулкка эга бўлиш усули 
сифатида ишлаб чиқилди. Ворислик ҳуқуқи универсал ёки умумий мерос 
олиш