Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

pro emptore
), сеп мулк тўғрисидаги шартнома (
pro
date
), ҳадя шартномаси (
pro donatio
), мерос (
pro hedere
), легат (
pro
legato
) ва бошқалар. Ушбу барча сабаблар
titulus
ёки
causa traditiones 
(justa causa traditiones)
деб аталган. Традиция ҳеч қандай транслятив 
сабабсиз (траденснинг ўзига тегишли бўлган мулкни акципиенс мулкига
ўтказишга мажбурлайдиган бирон-бир сабабсиз) содир бўладиган бўлса,

---

127 
традиция эгалик ўрнатиладиган ёки traditio sine causa кўринишида 
бўлган. Бу ҳолда траденс ўз мулкини қайтаришни талаб қилиш ҳуқуқига эга 
бўлган. Қадимги ҳуқуқ бўйича транслятив традиция асосини фақатгина res
nec mancipi ташкил қилган. Преторлар res mancipi гуруҳига кирувчи
ашёлардан traditio йўли билан мулк олган шахслар ҳимояси учун қоидалар 
ўрнатган пайтдан бошлаб, традиция асосини in commercio ҳисобланган 
барча ашёлар ташкил қила бошлади. Ўша даврдан бошлаб, традиция res nec
mancipi ашёларига квирит мулкчилигини қўлга киритиш усули сифатида 
хизмат қила бошлади. Бу ҳолда ўз-ўзидан маълумки, агарда традиция 
субъектлари перегринлар бўлса, традиция jus gentium бўйича dominiumга 
олиб келган. Муомала лаёқатига эга бўлган ва мулкни бериш ва 
ўзлаштиришга рози бўлган шахслар томонидан ҳуқуқий асос (causa justa)га 
кўра ўтказиладиган традиция учун ашёнинг жисмоний бўлиши
кераклигидан ташқари, ўша ашё траденс мулкида бўлиши шарт бўлган. Ҳеч 
ким ўзига тегишли бўлмаган мулк ҳуқуқини беришга ҳаққи бўлмаган:
«nemo plus juris ad alium transferre potest, quam ipse habet». 
Ва ниҳоят, мулкни қўлга киритиш усули сифатида ҳуқуқий жиҳатдан 
асосланган традиция учун бериб юбориш актини адо этиш шарт бўлган.
Қадимги ҳуқуқ бўйича бериб юбориш акти res nec mancipi (ёрдамчи 
кўчар ашёлар) билан қилинадиган битим кўринишида содир этилган: ашё
corpora et factu берилиши лозим бўлган. Акципиент ашёни жойидан 
қўзғата олса (loco moveri) шу ашёга мулк ҳуқуқини киритган. Республика 
даврининг охирги асрларида ер ҳам традиция йўли билан берила 
бошлагандан сўнг ашёни жойидан қўзғатиш шарт бўлмаган. Ерни 
традиция қилиш учун