2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Sistematikasi.
Tamaki 
Nicotiana
avlodi, ituzumdoshlilar 
Solanaceae
oilasiga 
mansub. Uning ikkita turi ekiladi: tamaki 
N.tabacum L.
va maxorka 
N.rustica.
Bu 
turlar chekish mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun ekiladi. Yovvoyi turlari: 
N.alata
va 
N.sandera
manzarali o„simlik sifatida ekiladi. 
Turli sharoitda har xil agroekologik tipga mansub bo„lgan tamaki navlar 
guruhi shakllangan. Navlar guruhi yoki agroekotiplar vujudga kelgan joyning nomi 
bilan yuritiladi. Tamakining mavjud agroekotiplari uch guruhga bo„linadi:
1.
Papiros tayyorlanadigan sharqiy tamaki. 
2.
Amerika papiros tamakilari. 
3.
Sigarabop tamakilar. 
Papiros tayyorlanadigai Sharqiy tamaki guruhi Kichik Osiyo va Bolqon 
yarim orolida tarqalgan, iqlimi issiq va quruq hamda tuproq unumdorligi past 
bo„lgan sharoitda shakllangan. Bu guruhga mansub bo„lgan asosiy belgilar-mayda 
bargli, bargning zichlashishi, qurg„oqchilikka chidamli, o„rta yoki ertapishar, 
ancha xushbo„y. Bu guruhga kiradigan navlar barglari joylashishi bo„yicha: a) 
bandsiz barglarga ega navlar «Basma», «Smirna», «Dyubek» va b) bandli bargli 
navlar «Samsun», «Trapezond», «Persigai» va boshqalardir. 
Amerika papiros tamakilari guruhiga Janubiy Amerikaning issiq va sernam 
iqlimli sharoitda shakllangan yirik bargli, baland bo„yli va namga juda talabchan 
navlar vujudga kelgan, bular «Virjiniya», «Merilend», «Berleydir». 
39
www.FAOstat.fao.Org-2017 years.

---

388 
Sigara tamaki guruhiga kiradigan navlar sernam va issiq sharoitda 
shakllangan. Bular - Braziliya tamakisi, Gavana va Sumatra tamakilaridir. 
Morfologiyasi.
Tamaki bir yillik o„simlik, tropik mintaqasida 2-3 yil o„sib 
hosil berishi mumkin. Ildizi o„q ildiz, yaxshi rivojlangan. Tamaki poyasi tik o„sadi, 
tukli bo„ladi. Bargi poyada ketma-ket joylashgan bo„lib, bandli, bandsiz va tukli 
bo„ladi. Bargning poyaga birikkan joyida barg quloqchasi bo„ladi, uning shakli 
kattaligi nav belgisi bo„lib, har xil bo„ladi. Barg soni 16-20 ta bo„ladi, ba‟zan 40-
50ta va undan ham ortiq bo„lishi mumkin. Barg soni nav belgisi bo„lib, kam 
o„zgaradi. Bargning anatomik tuzilishiga ko„ra qalinligi va elastikligi har xil 
bo„ladi. Bu xususiyati bargning texnologik xususiyatiga ta‟sir qiladi. Barg 
yetilganda qalinligi yuqori bo„ladi, shunda uni yig„ib olish mumkin. 
Biologiyasi
. Tamakining o„sish davri shartli ravishda ikki bosqichga 
bo„linadi: 1) ko„chat davri 35-60 kun davom etadi. Ko„chat davrida urug„ning unib 
chiqish, maysalanish, tomirlanish va ko„chat shakllanish davrlari farqlanadi. 2) 
Dala o„sish davri. Bu davr dalaga ko„chatni o„tqazgandan to ko„sakchalar pishib 
yetilguncha bo„lgan davrni o„z ichiga oladi va ekiladigan navning xususiyatiga 
qarab 60-150 kun davom etadi, o„rtacha 100-120 kun bo„ladi.