A`meliy sabaq -5

Antibiotikler 
Antibiotikler tu`rli bakteriya juqpalı keselliklerin dawalawda qollanılıp atırg`an 
ximiyaterapevtik zatlar arasında tiykarg`ı orındı iyeleydi. Antibiotiklerdin` kelip shıg`ıwı,
du`zilisi, bakteriyag`a 
qarsı ta`sir mexanizmi ha`m olarg`a sezgir bakteriyalar sanına (ta`sir shen`berine) ko`re qatar 
gruppalarg`a bo`linedi. Tar ta`sir shen`berine iye bolg`an antibiotikler (penitsillin, 
tsefalosporinler) menen bir qatarda ken` ta`sir ku`shine iye bolg`an antibiotikler ( 
aminoglikozidler, tetratsiklin, levomitsetin ha`m basqalar) ha`m qollanıladı. 
Antimikrob preparatların a`meliyatda ken` (geyde notuwrı) qollanıwı, bakteriyalardın` 
preparatlarg`a qarag`anda shıdamlı (rezistentli) variantlarının` payda bolıwına alıp keledi. 
Hazirgi ku`nde bakteriyalardın` antimikrob preparatlarg`a qarag`anda rezistentli shtammlarının` 
payda bolıwının` eki tiykarg`ı mexanizmi olardın`: tabbiy ha`m tirishilik dawamında arttırılg`an. 
Tabig`ıy rezistentlik tu`r belgisi esaplanadı ham na`silden- na`silge o`tedi. Bulardın` 
kletkalarında, tiykarınan preparatlar ushın nishonlar bolmaydı. Yamasa preparatlar kletkalarg`a 
kire almaydı. 
Tirishilik dawamında bakteriyalarda rawajlang`an rezistentlik a`meliyatda u`lken 
a`hmietkke iye boladı. Bakteriyalardın` rezistentligi olardın` preparatlardı ku`shsizlendiriwshi 
fermentler islep shıg`arıwına yaki preparat ta`sir etiwshi metobalitik o`zgeriwi modifikatsiya 
qılıwına baylanıslı boladı. 
Ayırım waqıtlarda bakteriyalar o`zinin` genetikalıq baylanıs bolmag`an xalda rezistentlik 
belgilarin ko`rsete aladı. Ko`pshilik antibakterial preparatlar aktiv o`sip atırg`an, bo`linip 

---

atırg`an bakterialarga ta`sir etedi. Ayırım bakteriyalar bolsa organizimde latent formag`a kirip 
aladi ha`m toqımalarda uzaq jıllar jasawı mu`mkin (tuberkulyoz qozg`atıwshısı). Geybir 
bakteriyalar bolsa o`zinin` kletka quramındag`ı antibakterial preparatlar ta`sir etiwshi nishon 
strukturalardı kemeytiriwi mu`mkin. Ma`selen, penitsillin ta`sirinde ma`lim bakteriyalar 
transformatsiyalanıw qa`siyetine iye bolıp L-formag`a o`tip aladı ( kletka diywalısız). Bul bolsa 
bakteriyanın` penitsillinge shıdamlı bolıwına alıp keledi. 
Bakteriyalar o`zlerinin` genomin o`zgertiwi aqıbetinde ha`m antibakterial preparatlarg`a 
rezistentlik qa`siyetinin` rawajlanıwı mu`mkin. Ma`selen mutatsiya na`tiyjesinde bakteriya 
o`zinin` preparat ta`sir etiwshi strukturasın, preparat penen baylanıwshı belokların yamasa
fermentlerin o`zgertiriwi mu`mkin (ma`selen ribosomadag`ı 30 S cub birlikti, DNK g`a tiyisli 
RNK polimeraza ). 
Mikroorganizimler bunnan basqa rezistentlikti antibakterial preparatlar shtammların 
selektsiya etiw aqıbetinde ha`m ko`rsete alıwı mu`mkin. Ayırım bakteriyalar populyatsiyasında 
antibakterial preparatlarg`a shıdamlı shtammları payda bolıwı, keyinshelik bul shtammlar 
populyatsiyası domenant bolıwına alıp keliwi mu`mkin. Bunday usıl menen altın ren`li 
stafilokoktın` metitsillinge shıdamlı shtammı payda bolg`an MRSA ( ing. methicillin resistant 
S.aureus). 
Bunnan basqa bakteriyalardın` antibakterial preparatlarg`a rezistentlik qa`siyeti 
bakteriyalardın` xromosomasına tiyisli bolmag`an genetik mag`lumatların tasıp ju`riwshi 
plazmidler ha`m basqaradı. Plazmidler quramındag`ı transpazonlar bakteriyalardı birqansha 
preparatlarg`a shıdamlılıg`ın ko`rsete alıwı mu`mkin. Sonday etip bakteriyalardın` antibakterial 
preparatlarg`a rezistentlik qa`siyetleri olardın` xromosomasına yaki quramındag`ı plazmidlerge 
(R- plazmid, ang. Resistant, shıdamlı) baylanıslı, bul qa`siyetler keyingi populyatsiyalarg`a 
o`tkiziledi (genetika bwlimiga qaralsin). 
Joqarıda keltirilgen mag`lıwmatlardan ko`rinip turıptı a`meliyatda antibakterial 
preparatlarg`a rezistentlik qa`siyetin ko`rsetiwshi bakteriyalardın` ken` tarqalg`anlıgı, juqpalı 
keselliklerdi dawalawda ko`plep mashkalalardı keltirip shıg`armaqta. Sonın` ushın, nawkastı 
emlew maqsetinde ajıratıp alıng`an qozg`atıwshı sol antibiotikke shıdamsız yaki shıdamlı 
ekenligin bilip, da`rini tan`lay biliwi kerek. 
Hazirgi waqıtda bakteriyalar antibiotiklerge bolg`an seziwshen`ligi da`rejesine qarap u`sh 
kategoriyag`a bo`linedi: sezgir, ortasha shıdamlı ha`m shıdamlı.