Таҳририят: Бош муҳаррир – Т. Аҳмедов Масъул муҳаррир – А. Юлдашев

Солиққа тортиш масалалари: 
Жаҳон тажри
-
басида инвестициялашнинг кипрча варианти де
-
ганда, минимал солиқ ставкасини қўллаш ёки со
-
лиқларсиз ҳудуд (оффшор зоналар) тушунилиб, 
икки ёқлама солиққа тортишни бартараф этиш 
(кўплаб мамлакатлар ҳукумати солиққа тортиш 
бўйича ўз меъёрий ҳужжатларини жаҳон стандарт
-
ларига мослаштиришга улгурмаганлиги сабабли) 
мақсадида - мамлакатлар ўртасидаги тузиладиган 
битимлардир. Шунингдек, ушбу давлат инвести
-
ция фондига келиб тушадиган маблағлар одатда со
-
лиққа тортиш объектига киритилмайди, ёки унинг 
ставкаси Европа Иттифоқи (ЕИ) ташкилоти кўрсат
-
маларига ва икки ёқлама солиққа тортишни барта
-
раф қилиш ҳақидаги битим шартларига мувофиқ 
минимал ставкада белгиланади.
Шу билан бирга, 1940 йилдаги АҚШнинг “ин
-
вестиция компаниялари тўғрисида”ги қонунига му
-
вофиқ, инвестиция фондларининг фойдаси 100% ўз 
акциядорлари ўртасида тақсимланганда, солиққа 
тортишдан тўлиқ озод этилган. Аслини олганда, 
америкаликлар инвестиция фондларини солиқлар
-
дан тўлиқ озод қилмайди. Гап шундаки, юқоридаги 
қонуннинг «М эслатма»сига мос келадиган инвести
-
ция фондларигина дивидендларни икки марта со
-
лиққа тортишдан озод қилинади. Фондлар фойдаси 
акциядорлар ўртасида тақсимлангандан кейингина 
дивидендга айланади ва солиқлардан озод қилина
-
ди. Аксинча, акциядорлар ўртасида тақсимланмаган 
фойданинг ҳар қандай қисми дивиденд ҳисоблан
-
майди, шу сабабли у солиқлардан озод этилмайди.
Ўзбекистон амалиётида дивидендларга со
-
лиқ солиш тизими меъёрий-ҳуқуқий хужжатлар 
тўпламларига мувофиқ равишда турлича эканлиги 
ва уларнинг тушунчалари аниқ белгиланмаганли
-
ги сабабли, солиқ солиш объектлари ва базасини 
аниқлашда тушунмовчиликлар келиб чиқиши оқи
-
батида, айрим ҳолларда икки ёқлама солиққа тор
-
тилишига сабаб бўлган. Бугунги кунда, Ўзбекистон 
Республикаси солиқ кодексининг янги таҳририда 
дивидендларга оид алоҳида модда киритилиши 
муносабати билан солиқ солишда амалиётда юзага 
келаётган бу каби тушунмовчиликларга барҳам бе
-
ришга эришилди [10].
Ўзбекистон банкларида аҳоли томонидан 
қўйилган омонатлардан олинадиган даромадлар 
солиққа тортилмайди. Юқоридаги жадвал маълу
-
мотларидан кўришимиз мумкинки, аксарият оддий 
акциядорлик жамиятлари, жумладан акциядорлик 
жамияти кўринишидаги инвестиция фондлари
-
нинг дивидентлари, банк омонатларининг йиллик 
фоизидан юқори эмас. Республикамизда қимматли 
қоғозлар бозори ривожланишининг илк босқичида 
эканлиги ҳамда бозор қонуниятларининг талаб да
-
ражасида шаклланмаганлигини ҳисобга олиб, аҳо
-
ли учун акцияларнинг жозибадорлигини ошириш 
мақсадида, фонд бозори фаоллашиб, акцияларнинг 
дивиденд фоизи банк омонатлари фоизидан маълум 
даражада ошиб, рақобат муҳити шаклланмагунча, 
Ўзбекистон Республикаси резидентлари учун ди
-
видендлар тарзидаги даромадларига 5% миқдори
-
да солиқ[3]ни вақтинча бекор қилиш зарурлиги 
долзарб муаммолар қаторида ўрин эгаллаган эди. 
Ўзбекистон Республикаси солиқ кодексининг 2020 
йилдаги янги таҳрири нормаларининг мониторин
-
ги ва таҳлили натижаларининг муаллиф томонидан 
ўрганилиши шуни тасдиқладики, Ўзбекистон 
Республикаси Молия вазирлигига тақдим қилинган 
аналитик ишланма тавсиялари натижалари бўйича, 
ушбу солиқ Ўзбекистон Республикаси Президен
-
тининг 17 январь 2022 йилдаги “Капитал бозорини 
қўллаб-қувватлашнинг самарали механизмлари
-
ни жорий этишга доир қўшимча чора-тадбирлар 
тўғрисида”ги ПҚ–90-сонли Қарорига мувофиқ [4], 
“2022 йил 1 апрелдан 2024 йил 31 декабргача Ўзбе
-
кистон резиденти ва норезиденти бўлган жисмоний 
шахсларнинг акциялардан олган дивидендлари да
-

---

82
Iqtisodiyot: 
tahlillar va prognozlar
ромад солиғидан озод қилинганлиги” тадбирининг 
жорий этилганлиги муҳим ижобий ҳолат деб баҳо
-
лансада, бизнинг фикримизча, “қимматли қоғозлар 
бозорини ривожлантиришга оид қўйилган мақсад
-
га эришишни ушбу имтиёз орқали мамлакатимиз
-
да 2024 йил 31 декабргача муддат ичида тўлиқ ҳал 
этиш” ўта мушкул масала ҳисобланганлиги боис 
“мазкур солиқ имтиёзи акциялардан дивидендлар
-
нинг рақобатбардош, муқобил, барқарор ва аҳоли 
учун мақбул даромад топиш манбаига айланиши
-
дек дастурли вазифа ижроси таъминланишига эри
-
шиш муддатигача тайинланиши лозим”.