Я. Алиев – тдиу “Саноат иқтисодиёти” кафедраси доценти, и ф. д

2-расм.Сифат тушунчасини намоён этувчи асосий жиҳатлари 
2-расмда сифат тушунчасини намоён этувчи асосий жиҳатлари 
келтирилган бўлиб, унга кўра сифатни барча хусусиятлари қуйида 
очиб берилган. 
Сифатга фалсафий нуқтаи назардан қараганда сифат аниқ 
мазмун ва моҳиятига эга бўлиб, бошқалардан фарқ қилади. 

---

13 
Авваламбор, унинг айрим хусусиятлари ва бошқалардан фарқи 
намоён бўлишига қарамай, улар ўзаро узвий боғлиқликда 
эканлигидир. Сифат кўплаб хусусиятлар мажмуасидан таркиб 
топади, улар чексиз бўлишлари ҳам мумкин. Бу эса моддий 
манбаларга ва турлича дунё қарашларга асос бўла олади. 
Сифат тушунчасининг ижтимоий жиҳатлари муайян субъект 
билан ёки жамият билан боғлиқ бўлиб, у истеъмолчилар ва 
маҳсулот (хизматлар) орасидаги муносабатдир. Бу ерда сифат аниқ 
бир категория кўринишида намоён бўлиб, харидорларнинг талаб ва 
таклиф қонуниятларига жавоб берган ҳолда харидорларнинг 
маънавий дунёқараши, ижтимоий маданияти ва иқтисодий 
даромадларига бевосита боғлиқ бўлади. 
Сифат тушунчасининг техник жихатлари ўрганилаётган 
объектнинг миқдор ва сифат ўзгаришлари билан боғлиқдир. Бу 
ерда физикавий, электрокимёвий ва механик ўзгаришлар бир 
турдаги вазифани бажарувчи маҳсулот (моддалар) хусусияти 
ҳақида сўз юритилади. 
Сифат тушунчасига муҳандислик нуқтаи-назаридан қараганда, 
ўрганилаётган маҳсулот сифати ва хусусиятлари аниқ маҳсулот 
эталонлари билан таққослаб ўрганилиши назарда тутилади. 
Сифат тушунчасига иқтисодий нуқтаи-назардан олганда, сифат-
ўрганилаётган манбанинг истеъмол хусусиятлари ва қийматини 
намоён этади. 
Сифат тизимини жорий этиш бўйича илмий тадқиқотлар олиб 
борган етакчи мутахассис, америкалик олим Д. Джуранни сифат-
“фойдаланиш (истеъмол) учун яроқлик” деган тушунчани фанга 
киритган. Бу тушунча ўзига хос тўртта элементдан ташкил топган: 

Маҳсулот шакли, тузилишини (дизайни) истеъмолчилар 
ўзларида идрок қилишлари; 

Маҳсулотнинг лойиҳасига ва вазифасига мослиги; 

Маҳсулотнинг истеъмолчиларга маъқуллиги, чидамлилиги 
ва таъмирлаш мумкинлиги; 

Маиший хизмат корхоналарининг мавжудлиги. 
Немис тадқиқотчилари сифатга қуйидагича: “Сифат – 
маҳсулот ёки хизматлардаги барча хусусиятларининг йиғиндиси 
бўлиб, улар ўз вазифаларини бажара олишларини кафолатлайди” 
деб таъриф берадилар. 
Фан-техника тараққиёти билан бирга, барча тараққиётларнинг 

---

14 
сифат ҳақидаги фикрлари турли-туман бўлишига қарамай, улар 
доимо бир-бирларини тўлдириб келмоқда ва ҳеч қачон қарама-
қарши бўлмаган. Бозор рақобатчилиги даврида товар ва хизматлар 
турлари қанчалик кўпайиб борар экан, сифат тўғрисидаги 
тасаввуримиз ҳам ўзгариб бораверади. 
Сифат ўзининг ҳақиқий мазмунини ва моҳиятини "сифат 
ҳалқаси" деб номланган, товар ва хизматларнинг ҳаётий жараёнида 
тўла ифодаланади. 
Маҳсулот сифатини бошқариш – маҳсулот сифати даражасини 
жорий қилиш, таъминлаш ва зарурий даражада ушлаб туриш 
мақсадида лойиҳалаш, тайёрлаш ва фойдаланиш (ёки истеъмол 
қилиш) пайтида амалга ошириладиган ҳаракатлар мажмуасидир.
Сифатнинг зарурий даражасини жорий этиш тадқиқот қилиш 
ва лойиҳалаш босқичида мамлакат ҳамда хориждаги энг илғор 
илмий-техникавий ютуқлар таҳлили асосида амалга оширилади. 
Мазкур босқичда сифатни бошқариш муҳим аҳамиятга эга, чунки 
шу ерда бўлажак маҳсулотнинг асосий техникавий-иқтисодий ва 
фойдаланиш кўрсаткичлари ҳисобланади ва уларга асос қўйилади.
Бу кўрсаткичлар истеъмолчиларнинг замонавий талабларидан 
юқорироқ бўлиши керак, чунки, янги маҳсулот савдо соҳасига 
чиққунча унинг сифат кўрсаткичлари маънавий эскириб қолиши 
мумкин.