Tabiiy fanlar va geografiya Fakulteti dekani: dots. V. Azizov

Ekinlar unumdorligi. O

’zbekistonda qishloq xo’jaligi ekinlari tuzilmasida asosan texnik 

va  boshoqli  ekinlar  ko

’pchilikni  tashkil  qiladi.  Keyingi  o’n  yilda  boshoqli  ekinlar  uchun 

ajratilgan maydon 1,9 baravar ko

’paydi. Asosiy don ekini bug’doy hisoblanadi. Paxta esa asosiy 

texnik  ekin  bo

’lib  qolmoqda.  So’nggi  yillarda,  ushbu  ekin  yetishtiriladigan  maydonlar  ancha 

kamaydi  (4.7-rasm).  So

’nggi  o’n  yilda  ozuqa  ekinlari  uchun  ajratilgan  maydonlar  ikki 

baravardan  ortiq  kamaytirilgani  ham  tashvishlanarli  hol  ekanini  qayd  etish  lozim.  Qishloq 

xo

’jalik korxonalari (asosan davlatga qarashli) asosiy paxta (94%) va g’alla (78%) yetishtiruvchi 

hisoblanadi. Ular, shuningdek, ozuqaning 76, mevaning 47, tuxumning 30, junning 27, sabzavot, 

poliz  ekinlari  va  kartoshkaning  20  foizini,  7-8  foiz  go

’sht  va  sut  ishlab  chiqaradi.  1994-2006 

yillarda  bug

’doy  hosildorligi  respublika  bo’yicha  o’rtacha  2  baravarga  –  gektaridan  20,8 

tsentnerdan 42,7 tsentnerga ko

’paydi. Ko’pchilik viloyatlarda hosildorlik ijobiy sur’atda oshgani 

kuzatildi  (Sirdaryo  viloyati  bundan  mustasno,  negaki  bu  yerda  o

’sish  sur’ati  deyarli  barqaror 

saqlanib turibdi, Surxondaryo viloyatida esa 1999 yilda hosildorlik kasallik tufayli keskin tushib 

ketdi).  Aksariyat  viloyatlarda  hosildorlikning  barqaror  o

’sishining  asosiy  sababi  ushbu  ekinni 

yetishtirish  texnologiyasining  takomillashtirilgani  va  bu  borada  boy  tajriba  to

’planganidandir. 

Bug

’doydan  eng  yuqori  hosil  Andijon  viloyatida  yetishtirilgan  bo’lsa,  eng  past  hosildorlik 

---

 

33 

Sirdaryo,  Jizzax  viloyatlari  va  Qoraqalpog

’iston  Respublikasiga  to’g’ri  keladi.  1995  -  2003 

yillarda  paxtaning  o

’rtacha  hosildorligi  pasaygani  kuzatildi.  Bu  ko’rsatkich  1995  yilda 

gektaridan  26,4  tsentnerdan  2003  yilda  20,6  tsentnerga  kamaydi.  Paxta  hosildorligining  u  yoki 

bu  darajada  pasayishi  barcha  viloyatlarda  kuzatilmoqda.  Hosildorlikning  eng  ko

’p  pasayishi 

Qoraqalpog

’istonda  (38%),  Sirdaryo  (35%),  Namangan  (30%)  ,  Toshkent  (23%),  Farg’ona  va 

Xorazm  viloyatlariga  (26%)  to

’g’ri  keladi.  So’nggi  yillarda  esa  paxta  hosildorligi  oshmoqda. 

Yalpi  ishlab  chiqarishni  zamonaviy  darajada  saqlash  uchun  paxta  hosildorligini  respublika 

bo

’yicha  gektaridan  24  tsentner  darajada  saqlash  talab  etiladi.  2005  yilda  bu  ko’rsatkich 

gektaridan 25 tsentnerni tashkil etdi. Qishloq xo

’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishda dehqon 

xo

’jaliklari alohida o’rin tutadi. Ular jami ekin maydonlarining 10 foizdan ortig’ida dehqonchilik 

qilgan holda,  yalpi qishloq xo

’jaligi oziq-ovqat mahsulotining 49,0 foizini ishlab chiqaradi. Bu 

go

’sht 92, sut 91, sabzavotlar, poliz ekinlari kartoshka 78, tuxum 70, mevalar 50, shuningdek, 

g

’alla va ozuqa ekinlarining 16 foizi, dekmakdir.