Toshkent davlat sharqshunoslik instituti tarjimashunoslik

5-MAVZU. XVI-XVIII ASRLAR TARJIMACHILIGI 

 

Shariat  qonunlariga  oid  «Tarjimai  Barchandiy  sharhi  «Muxtasarul-viqoya»  Barchandiyning 

«Muxtasar viqoya» sharhining tarjimasi)] asarining ikkinchi jildi tarjima bo‘lgan. Bu kitob hijriy 1311 yili 

domla  Bekmuhammad  tomonidan  tarjima  qilinib,  o‘sha  yili  ko‘chirilgan,  asarning  hajmi  496  bet.  Bu 

qo‘lyozmaning ikki nusxasi Sharqshunoslik instituta fondida mavjud. 

Garchand revolyusiyaga qadar «Qur’on» o’zbek tiliga tarjima etilmagan bo‘lsa ham, uning ba’zi bir 

tafsir, sharhlari ag‘darilgan edi. Masalan («Tafsiri «Qur’on») 1261 yilda ko‘chirilgan, tarjimoni noma’lum. 

Surayi  Maryamdan  surayi  maloikaga  qadar  bo‘lgan  tafsir  ham  o’zbekchaga  ag‘darilgan,  hajmi  248  bet. 

Bunday tafsirlar fors-tojik tiliga ham tarjima qilingan. Bundan tashqari, Abdurahmon Jomiyning tafsiri ham 

bor.  

«Qur’on»ning «Baqra» surasidan «Moida» surasiga qadar fors va o’zbek tiliga tarjimasi bor. Uning 

tarjimoni, qachon tarjima qilingani ham ma’lum emas, hajmi 207 bet. 

XIX  asr  oxiri,  XX  asr  boshlarida  Buxoro,  Toshkent  va  fargonada  arab,  fors-tojik  tillaridan  o’zbek 

tiliga tubandagi badiiy asarlar tarjima qilindi: 

(«Jangnomai  Abu  Muslim»)  asarining  tarjimasi  hijriy  1332  yilda  mulla  Pardaboy  tomonidan 

ko‘chirilgan (236 bet), tarjimoni va qachon tarjima qilingani ma’lum emas. 

Shoir Xiromiy xind shoiri Xisrav Dehlaviyning «Chor-darvesh» nomli asarini she’riy yul bilan erkin 

tarjima qilgan. Bu qo‘lyozma (Chahor darveshi» Xiromiy») degan nom bilan 1272/1855 yilda ko‘chirilgan, 

hajmi 270 bet. 

«Chor  darvesh»ni  shoir  Siddiq  ham  nasr  va  nazm  aralash  tarjima  qilgan.  Bu  tarjimadan  ba’zi  bir 

parchalar  va  Xiromiy  tarjimasidan  ayrim  namunalar  «O’zbek  adabiyoti»  to‘plamining  IV  tom,  II  kitobida 

bosilgan. 

 «Kitobi  chahor  darvesh»  (To‘rt  darvesh  kitobi)  yoki  «Qissai  Chahor  darvesh»  (To‘rt  darvesh 

qissasi)]  shoir Xisrav  Dehlaviyning  asari  bo‘lib,  uni kimdir  tojik  xalq tilida  sodda  qilib  qayta ishlagan.  Bu 

variant da hikoyalar she’riy parchalar bilaQo‘shib beriladi. Asar o‘zbekchaga ham tarjima qilingan, ammo 

tarjimonning nomi ma’lum emas. 

Biz  yuqorida  Barxurdor  bin  Mahmud  turkmani  Faraxiy  Mumtozning  «Mahbubul-qulub»  Qo‘ngi-

“Boburnoma tarjimalari” XVI asr Hindiston tarixiga oid (“Tabaqoti Akbarshohiy”) kitobini Ogahiy o‘zbek 

tiliga  tarjima  qilgan.  Muhammad  Mehdiy  Astrobodiy  bin  Muhammad  Nosir  1736—1747  yillar  ichida 

hukmronlik  qilgan  Nodirshohning  tarixini  yozgan.  Bu  asar  (“Tarixi  jahonkushoyi  Nodiri”)  yoki    («Tarixi 

Nodiri")  deb ataladi.  Uni Ogahiy  fors  tilidan  o‘zbekchaga  tarjima  etar  ekan,  «Tarixi  Nodiri"  deb qisqartib 

olgan.  (Ikkinchi  qo‘lyozma  nusxasi  1227  raqam  bilan  Sharqshunoslik  instituti  qo‘lyozmalar  fondida 

saqlanmoqda). 

XVIII asrning boshlarida Muhammad Yusuf Munshi bin xo‘ja Baqo yozgan (“Tarixi Muqimxoniy”) 

nomli asarni Ogahiy tarjima qilgan. Shoir o‘zining devoniga yozgan muqaddimasida bu kitobni (“Tazkirai 

Muqimxoniy”) nomi bilan tarjima qilganini aytib o‘tadi. Atoullo bin Fazullo  Husayniy (“Ravzatul-ahbob"), 

varaqlar. Usmonli turk tilidan tarjima qilingan katta asarlardan biri Ibrohim Haqqiyning (“Tarixi umumiy”) 

nomli  asaridir.  Bu  asar  Istanbulda  1889  yilda  bosilgan,  uni  1908  yilda  domla  Ro‘zmuhammad  Xorazmiy 

Firuzning topshirig‘i bilan tarjima qilgan. 

Buxoro tarixiga oid bo‘lmish “Abdullonoma” ba’zan («Sharifnomai shohiy") deb ham ataladi) nomli 

kitob ham o‘zbek tiliga ag‘darilgan. Afsuski, tarjimonning nomi ko‘rsatilmagan. 

Muhammad  Amin  bin  Muhammad  Zamoni  Buxoriyning  Buxoro  tarixiga  oid  “Muxitut-tavorix” 

tarjimasi  (Tarixlar  okeani)  nomli  ikki  tomdan  iborat  asari  ashtarxoniylar  davrida  bo‘lib  o‘tgan  tarixiy 

---

 Tarjimashunoslik