O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

AQShning bir qutbli dunyosini tugashi (2001-2010yy).
Ko‗pgina mahalliy va xorijiy xalqaro ekspertlarning umumiy e‘tirofiga 
ko‗ra, aynan 2001 yil 11 sentyabrda AQShda yuz bergan teraktlar va keyinchalik 
AQSh va uning ittifoqchilarining Afg‗oniston va Iroqdagi harbiy harakatlari jahon 
siyosati va Vestfaliya tizimining qulashiga va yangi dunyo tartibining konturlarini 
shakllantirilishiga kuchli katalizator bo‗lib ta‘sir ko‗rsatdi.
Ularning o‗rnini yangi sub‘ektlar - institutlar, tashqi siyosiy yuritish 
modellari, o‗zini o‗zi aniqlash printsiplari, xalqaro siyosiy makon yoki uning 
alohida segmentlarini tuzish bilan almashtirish ancha uzoq vaqt talab qiladi. 1990-
2000 yillarda yangi elementlarning bosqichma-bosqich shakllanishi ko‗pincha 
qattiq turbulentlik bilan birga kechgan. Ushbu jarayon o‗tish davrining keyingi 
bosqichining mazmunini tashkil etadi. U qator voqea va hodisalarni o‗z ichiga 
oladi, ulardan eng muhimi quyidagilardir.
O‗tish davrida Moskvaning G‗arb mamlakatlari va uning Sharqiy 
Yevropadagi sobiq ittifoqchilari bilan munosabatlarida birinchidan keskin 
muammoli vaziyat yuzaga keldi. Ikkinchiddan bu sharqiy yevropa davlatlarini 
NATO tarkibiga kiritish bo‗yicha yo‗nalish edi.
4. 
O„zgarish bosqichi va ko„p qutublikni boshlanishi (2014 yildan to 
hozirgacha)
.
2014 yilni Rossiya tashqi siyosati uchun burilish davri deb atash mumkin. 
Ukraina voqealari bilan bog‗liq holda, u nihoyat G‗arb izmidan yurishdan bosh 
tortdi va u bilan kurashga kirishdi. Bu aslida Moskvaning 1991 yildan beri olib 

---

131 
borilayotgan tashqi siyosatidagi tub o‗zgarishlarni anglatadi. Garchi 1991–2014 
yillar G‗arb bilan yaqin hamkorlik va kelishmovchiliklarning turli davrlarini birga 
hal qilgan edi. Oxir-oqibat Rossiya doimo strategik yon berishga erishdi. Bugungi 
kunda bunday imtiyozlar bo‗lishi mumkin emas, faqat taktik kelishuvlar mumkin. 
Bu Rossiyaning AQSh va Yevropaga siyosiy va iqtisodiy sheriklar sifatida 
ishonchini yakuniy yo‗qotish va ularning qoidalariga to‗liq bo‗ysunmasdan ular 
bilan do‗stona aloqalar o‗rnatish mumkin emasligini anglash bilan bog‗liq. Shu 
munosabat bilan Moskva g‗arbdan sharq tomon burilishni boshladi
1