O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’znekiston milliy universitetining jizzax filliali

 
2. STANDARTLASHTIRISH BOSQICHLARI VA MEYORLARI 
Standartlashtirish bosqichlari quyidagilardan iborat. 
1- bosqich:
Test o’tkazishning bir hildagi jarayonini yaratish. U quyidagilardan iborat. 
Diagnostik (xolat) momentlarini aniqlashdan, test o’tkaish sharoitlaridan (joy, 
yorug’lik va boshqa tashqi omillar). 
- Qo’llanma (insturuktsiya) mazmuni va taqdim etish xususiyatlari (ovoz toni, 
pausa; nutq tezligi va h.k). 
-Standart stimul materialning mavjudligi (masalan RORSHAX kartalari.) 
Maskur testni ochishning vaqt chegarasi, maskur testni ochish uchun standart 
blankasi, holatlardagi omillarning test jarayoniga va natijalariga tasirni hisobga 
olish, tashxis qo’yilayotgan shaxsning xatti harakatlarini test jarayoni va natijalariga 
ta’sirini hisobga olish, sinovdan o’tayotganlarning testdan o’tishlaridagi tajribasini 
ta’sirini hisobga olishdan iborat. 
2-bosqich: 
Testni yechishning bir xildagi baholash mezonini yaratish, olingan 
natijalarning standart talqinini (interpretatsiya) va olindan standart qayta ishlab 
chiqish. Bu bosqichda olingan ko’rsatkich shu yoshdagilar uchun maskur testni 
yechish me’yorlari bilan qiyoslanadi. 
3-bosqich: 
Testni yechish me’yorlarini aniqlash, me’yorlar turli yoshlar, kasblar, jinslar 
va h.k lar uchun ishlab chiqiladi. Z-standart ko’rsatkich. 
Dastlabki baholarni o’rtacha kvadratik og’ishlar yordamida markazlshtirish 
va me’yorga keltirish eng keng tarqalgan qayta tashkillash hisoblanadi. Me’yorga 
keltirish jarayoni (pratsedura) o’lchovning boshqa birliklariga o’tishdan iborat.
Me’yorga keltirish funksiyasi sifatida odatda Z-ko’rsatkich (standart 
ko’rsatkich) namoyon bo’ladi. U individual natijalarni standart og’ishga 

---

8 
propartsional birlikdagi “X” og’ishni namoyon etadi. Normal qonunga mos yoki 
yaqinligi bo’yicha taqsimlash dastlabki ko’rsatkichlarni chiziqli va nochiziqli qayta 
tashkillash asosida hisoblaydigan standart ko’rsatkichlar psixodiagnostikada juda 
keng tarqalgan. Bunday hisobda baholarni Z- qayta tashkillash o’tkaziladi. z-
standart ko’rsatkichni aniqlash uchun individual dastlabki natijani normal guruh 
uchun o’rtacha darajasi o’rtasidagi farq aniqlanadi keyin esa bu farqni “б” me’yoriy 
tanlovga bo’lishadi.
X – xomaki ball, (bajarilgan vazifalar miqdori)
Mx – butun tanlov bo’yich bajarilgan vazifalarning o’rtacha kattaligi.
б – o’rtacha kvadratik og’ish (xorij psixalogiyasida SD.) 
Ikkita sinovdan o’tayotganlarni hisobni chiqaramiz faraz=qilaylik; X – 
individual natija, Mx = 60, б=5, Z=(X-M) /б . Bunda agar individual natija 65 bo’lsa, 
Z – ko’rsatkich =(65-60)/ 5 = + 1,0. Agar individual ko’rsatkich 58ga teng bo’lsa, z-
ko’rsatkich =(58-60)/ 5=-0.4 Matematik olim Karl Gauss normal taqsimlashni 
tasvirlovchi (ko’rsatuvchi) funksiyani taklif qilgan. Normal taqsimlash 
tenglamasining grafigi --- simmetrik uni modal qo’ng’iroq sifat egri ( yoki 
taqsimlash egriligi ). O’rtacha arifmetikni Mx deb, standart o’g’ishni б ( kichik 
sigma ) deb ataylik
5
. Normal taqsimlashda barcha o’rganilayotgan
kattaliklar Mx + - 5 б oralig’ida bo’ladi. Bu esa nechta holat o’rta arifmetikdan 
( va standart o’g’ishga nisbatan ) ma’lum bir uzoqlikda joylashgan bo’lishini 
oldindan hisobini olish imkonini beradi. Mx + - б oralig’ida 68,26 % (foiz) yotadi, 
qolgan 31,74 % (foiz) 15,87 bo’yicha simmetrik joylashgan. 
Mx + - 2 б oralig’ida 95,44 % yotadi. 
Mx + - 3 б oralig’ida 99,72 % yotadi.