Book · April 020 citations reads 10,203 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Boyitishning texnologik ko‘rsatgichlari
7-jadval 
Mahsulotlar 
nomi 
Mahsulot 
og’irligi 
Miqdori,
Ajralish, 
gr 
% 
gr 
% 
Gr 
% 
Kontsentrat 
Chiqindi 
Dastlabki ruda 
100 
100 100 
Bu erda:

- mahsulotning chiqishi, % 
β - kimmatbaxo komponentning miqdori, % 

---

27 

- kimmatbaxo komponentning mahsulotlarga 
ajralishi, % 
 
Nazorat uchun savollar. 
1.
Qalayning qaysi minеrali sanоat aхamiyatiga ega? 
2.
Qalay kоnlari qaysi turlarga bo‘linadi? 
3.
Qalayli rudalarda qalayning miqdоri qancha? 
4.
Qalayli sоchma kоnlar rudalari qaysi usulda bоyitiladi? 
5.
Qalayli tub kоnlar rudalari qaysi usulda bоyitiladi? 
6.
Qalayli bоyitmalarga qanday talablar qo‘yiladi? 
 
7-LABARATORIYA ISHI
 
Foydali qazilmalarni qiya tekislik bo`ylab 
harakatlanuvchi dastgohlarda boyitish
Ishdan maqsad:
Rudalarni gravitatsion usulda boyitish
bilan tanishish. Kontsentratsion stolda boyitishni o‘rganish. 
Mahsulotning stol yuzasida solishtirma og’irligi va kattaligiga qarab
taqsimlanishini kuzatish. 
Ishni bajarish uchun qisqacha nazariy ma’lumotlar. 
Kontsentratsion stolda boyitish mayda donachali mahsulotni 
gravitatsiya usulida boyitishning eng ko‘p tarqalgan usuli. 
Kontsentratsion stollar qalayli, volframli, kamyob metalli, oltinli va 
boshqa rudalarni boyitishda keng qo‘llaniladi. 
Kontsentratsion stolda boyitish mineral zarrachalarning 
zichligi va o‘lchamidagi farqiga qarab qiya tekislik bo‘ylab 
ќarakatlanayotgan suv oqimi yordamida ajratishga asoslangan. 
Kontsentratsion stolda samarali boyitishning eng asosiy sharti - 
rudani gidravlik klassifikatorlarda teng tushuvchi zarrachali sinflarga 
ajratishdir. 
SKM – 1 A markali kontsentratsion stol (3–rasm) trapetsiya 
shaklidagi yassi yuza 2 dan iborat. Bu yuza deka deyiladi. Deka romb 
yoki parallelogramma shaklida ќam bo‘lishi mumkin. Deka 
yog‘ochdan yoki alyuminiydan tayyorlanib, ustidan linoleum, rezina, 

---

28 
poliuretan va h.k. kabi material bilan qoplanadi. Ular, shuningdek, 
stekloplastdan ham tayyorlanadi. Dekaning yuzasida ingichka va 
uzun plankalar 14 o‘rnatiladi. Bu plankalar yog’och yoki rezinadan 
tayyorlanadi. Plankalarning uzunligi va balandligi mahsulot 
beriluvchi tomonga o‘arab kamayib boradi.
Kontsentratsion stol unga kœndalang o‘qi bo‘ylab yoki romb 
va parallelogrammaning diagonali bo‘ylab qaytarma-ilgarilama 
yunalishda harakat beruvchi uzatmaga ulanadi. Deka tirsakli richagga 
maќkamlangan g’ildirakchali rolikka (konki) tayanadi. Mahsulot 
beriluvchi tarafda joylashgan uchta tirsakli richagni tyaga birlashtirib 
turadi. 
Maxovik orqali stol yuzasiga uning harakatlanish yo‘nalishiga 
perpendikulyar ravishda uncha katta bo‘lmagan qiyalik berilishi 
mumkin. 
Stolning uzatmasi elektrodvigatel, tasmali uzatma, richagli-
ekstsentrik mexanizmdan iborat bo‘lib, stol dekasi bilan tyaga orqali 
ulanadi. 
Dekaning mahsulot berilish tomonga yurish vaqtida dekaning 
tirgak va tayanchi orasida o‘rnatilgan prujina siqiladi, buning 
teskarisida esa prujina yoziladi va dekani oldinga itaradi. Prujinaning 
siqilish darajasi gayka bilan boshqariladi. 
Stol ishlayotgan paytda deka notekis harakatlanadi. Deka oldinga 
harakatlanganda uning tezligi asta-sekin ortadi, yurishning oxirida 
maksimumga etadi, keyin esa 0 gacha keskin kamayadi. 
Deka orqaga harakatlanayotganda uning tezligi maksimalgacha 
keskin ortadi, keyin esa asta–sekin 0 gacha kamayadi. 
Dastlabki mahsulot bo‘tana holida mahsulotni yuklash qutisiga 
beriladi. Suv esa yuqoridagi ariqchaga berilib, aylanuvchi 
parrakchalar orqali dekaning yuzasida tarqaladi. 
Mineral zarrachalar aralashmasining stol dekasida ajralishi 
quyidagicha sodir bo‘ladi. Mahsulotni yuklash qutisidan stol 
yuzasiga tushuvchi mineral zarrachalar ikkita kuch ta’siriga uchraydi: 
bo‘ylama oquvchi suvning yuvuvchi kuchi va dekaning ilgarilama–

---

29 
qaytarma harakati natijasida sodir bo‘luvchi stol bo‘ylab harakat 
kiluvchi inertsiya kuchi. 
Dastlabki mahsulot 25 % li bo‘tana holida stolning qabul qiluvchi 
qutisiga beriladi, qo‘shimcha suv esa uning yonidagi qutichaga 
berilib, parraklar yordamida stolning yuzasida tekis taqsimlanadi. 
Stol elektrodvigatel orqali qaytarma–ilgarilama harakatga keltiriladi.