Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti

5. SALOMATLIKNI MUSTAHKAMLASHNING NOAN‟ANAVIY 
VOSITALARI. 
Sog„lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari-bu sog„lomlashtirish 
mashqlari va tabiiy omillardir. 
Ma‟lumki, jismoniy mashg„ulotlar organizmning tashqi muhitdagi salbiy omillar 
ta‟siriga chidamliligini oshiradi, moddalar almashinuvi, qon aylanishini yaxshilaydi, 
qayta tiklash jarayonlarini faollashtiradi va asab tizimini mustahkamlaydi. 
Sog„lomlashtirish mashqlari ta‟siri samaradorligini oshirish maqsadida turli 
kasalliklarning oldini oluvi noan‟anaviy vositalaridan foydalanish tavsiya etiladi. 
(Masalan, 
sog„lomlashtiruvchi 
yugurish, 
yurish, 
umurtqa 
pog„onasini 
sog„lomlashtiruvchi mashqlar, sharq yakkakurashi turlari va h.z.) 
Sog„lomlashtiruvchi yugurish 
Ma‟lumki, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda kasal-liklar va insonlar o„limining 
asosiy sabablaridan biri yurak qon–tomir tizimi faoliyatining buzilishi hisoblanadi. “ 
Insonning yoshi uning tomirlari yoshiga tengdir‟‟ degan iboraga hech kim shubha 
qilmagan. YUrak qon-tomir tizimi faoliyatini yaxshilashga sog„lomlashtiruvchi 
yugurish bo„yicha amaliy mashg„ulotlar yordam beradi. 
Sog„lomlashtiruvchi yugurish bilan shug„ullanuvchilar kappilyarlarining zich 
tarmog„i yoziladi, yurak qon-tomir tizimining elastikligi ancha oshadi, 
mustahkamlanadi va yosharadi. 
Sog„lomlashtiruvchi yugurish havaskorlari chuqur va tez tez nafas oladilar, yurak 
urishi minutiga 50 - 60, ayrim hollarda 40- 50 martani tashkil etadi, o„pkalari sig„imi 
yugurmaydiganlar o„pkalari sig„imiga nisbatan 20- 30 %ga kattaroq bo„ladi. 
O„quv jarayoni talabalardan maksimal e‟tiborni, katta asabiy kuchlanishni talab 
etadi. Bu hol ayniqsa boshlang„ich kurslarda adaptatsiya qiyinchiliklari munosabati 
bilan yanada murakkab-lashadi. 
Doimiy stress xolati sustlashgan mushak faolligi, chet el mutaxassislarning 
fikricha kupgina jiddiy kasalliklarga sabab bular ekan. 
Salbiy xissiyotlarning doimiy ta‟siri ostida stenokardiya, gipertoniya, asab 
zurikishi, ekzema, oshkozon yarasi kabi kasallik-lar rivojlanadi. 
Olimlar jismoniy mashklar va asab zo„riqishining pasayishi o„rtasida aloqa 
mavjudligini isbot qilishgan. 
Engil yugurish mashqlariga mutaxasislar aqliy charchashdan xalos etuvchi va 
ayni paytda tetiklik va shodlik ulashuvchi vosita sifatida qarashadi. SHuning uchun 

---

35 
amaliy mashg„ulotlarda 20 daqiqadan 45 daqiqagacha 8- 10 km soat tezlikda 
sog„lomlashtiruvchi yugurish bilan shug„ullanish tavsiya etiladi.