Редактор: досент Н

1. DATA MINING TEXNOLOGĠYASI 
1.1
. 
Əsas anlayıĢlar
DATA MINING termini hərfi mənada «verilənlərin qazılıb cıxarılması», 
«informasiyanın axtarılıb tapılması» kimi tərçümə edilir və yuxarıda haqqında 
ümumi məlumat verilən müasir qərar qəbuletmənin təminatı sistemlərinin 
«verilənlərin intellektual analizi» adlanan mühüm komponentinin beynəlxalq 
miqyasda qəbul olunmuĢ adını ifadə edir. 1978-çi ildə meydana cıxan DATA 
MINING anlayıĢı deyilən mənada 1990-çı ildən iĢlənməyə baĢlandı və 
mütəxəssislər tərəfindən qəbul edildi. Həmin vaxta qədər verilənlərin emalı və 
analizi tətbiqi statistika cərcivəsində aparılırdı və əsasən kiçik həçmli verilənlər 
massivlərinin emalı məsələləri həll olunurdu. DATA MINING konsepsiyasının 
populyarlığını o faktla göstərmək olar ki, GOOGLE axtarıĢ sistemində «data 

---

531 
mining» termininə görə bir ayda istifadəcilərə 20 milyondan cox səhifə təqdim 
edilir 

81

.
DATA MINING coxfənli sahə olub, tətbiqi statistika, surətlərin tanınması, 
süni intellekt, verilənlər bazaları və s. elm sahələrinin əsasında və inkiĢafı 
nətiçəsində yaranmıĢdır (Ģəkil 11.1)
ġəkil 11.1. DATA MĠNĠNG coxfənli sahə kimi 
Statistika-
 
öyrənilən obyektə, prosesə və ya hadisəyə xas olan 
qanunauyğunluqları üzə cıxarmaq ücün verilənlərin toplanması, emalı və analizi 
metodları haqqında elmdir. Statiska müĢahidələr və ya eksperimentlər nətiçəsində 
əldə edilən verilənlərlə əməliyyat aparır. Statiska DATA MĠNĠNG -dən daha cox 
nəzəriyyəyə əsaslanır və hipotezlərin yoxlanmasına diqqəti yönəldir. 
MaĢınla öyrətməni
 
kompüter proqramının yeni bilikləri alması prosesi kimi 
xarakterizə edirlər. Onun digər tərifi belədir: 
maĢınla öyrətmə
kompüter 
alqoritminin (proqramının) öyrəndiyi və öyrənmə prosesi zamanı təkmilləĢən 
elmdir 

81

. MaĢınla öyrətmə DATA MĠNĠNG-ə nisbətən daha evristik xarakter 
daĢıyır və diqqəti öyrətmə agentlərinin iĢinin yaxĢılaĢdırılmasına yönəldir. 
Süni intellekt-
 
insanın zehni (intellektual) fəaliyyətinin aparat və ya proqram 
vasitəsilə modelləĢdirilməsi məsələlərinin həlli ilə məĢğul olan elmi istiqamətdir. 
«Ġntellekt» (latınca «inteleçtus») termini insana xas olan ağılı, idrakı, düĢüncə 
qabiliyyətini ifadə edir. Bu baxımdan süni intellekt (ingilisçə «Artifiçal 
Vеrilənlər bazası 
nəzəriyyəsi 
DATA MINING
MaĢınla öyrətmə 
Tətbiqi statistika 
AlqоritmləĢdirmə 
VizuallaĢdırma
Surətlərin 
tanınması 
Süni intеllеkt 
Digər fənlər 

---

532 
Ġntellligençe»-AĠ) insan intelektinin ayrı-ayrı funksiyalarının avtomatik sistem 
tərəfindən yerinə yetirilməsi kimi baĢa düĢülür. 
VizuallaĢdırma-
 
verilənlərin emalının son nətiçələrini görməyə, emal 
prosesini idarə etməyə və lazım gəldikdə hesablama prosesinin əvvəlki 
mərhələlərinə qayıtmağa imkan verən yeni bir istiqamətdir. VizuallaĢdırmadan 
istifadə etməklə verilənlərin qrafik surəti yaradılır, verilənlərin analizində 
anomaliyaları, strukturları görməyə imkan yaranır. 
Surətlərin tanınması
- 
süni intellektin istiqamətlərindən biri olub, surətlərin 
(obyektlərin) əlamətlərini təyin etməklə onların tanınması məsələsini həll edir. 
Onun əsas üsulu obyektlər siniflərinin müəyyən əlamətlərin qiymətləri vasitəsilə 
təsvir edilməsidir. Hər bir obyekt əlamətlər matrisi ilə xarakterizə olunur və 
obyektin tanınması da həmin matrisə görə aparılır. Tanınma proseduru əksər halda 
obyektləri siniflərə ayırmaq üçün istifadə edilən xüsusi riyazi prosedurlar və 
funksiyalar vasitəsilə reallaĢdırılır. Bu istiqamət maĢınla öyrətməyə yaxındır və 
neyrokibernetika ilə sıx bağlıdır 

82

. 
DATA MĠNĠNG nəzəriyyə ilə evristikanın inteqrasiyasına əsaslanır və 
verilənlərin təmizlənməsi, inteqrasiyası və nətiçələrin vizuallaĢdırılması 
mərhələlərindən ibarət olan vahid analitik prosesi əhatə edir.