O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

4. M uam m oli bayon qilish metodi.
U sh b u m e to d n in g m ohiyati o 'q itu v c h i m uam m oni q o 'y ib , uni o 'z i hal qilishi 
v a y e c h im n in g ah am iy atin i o 'q u v c h ila rg a tu sh u n arli z id d iy atlar orqali k o 'rsa tis h d a n
iboratdir.
5. R eprodu ktiv m eto d
O 'q u v c h ila r k o 'n ik m a v a m alak alarn i eg allash i, shu bilan birga, bilim larni 
o 'z la s h tiris h n in g ikk in ch i d arajasig a erishishi u chun o 'q itu v c h i to p sh iriq lar tizim i 
o rq ali u larn in g o 'z la r ig a b erilg an bilim larni bir n ech a m arta eslatadi.
U to p s h iriq la r berad i, o 'q u v c h ila r esa to p sh iriq lam i b ajarad ilar - o 'x s h a s h
m asalalarn i y ech ad ilar, n a m u n a g a q arab tu rlay d ilar v a tu slay d ilar.
120

---

0 ‘qituvchining necha 
m arta va qanday 
oraliq lard a takrorlashi uning 
qobiliyatiga, topshiriqning qiyin yoki osonligiga 
bog'liq.
6. M uam moli boshlctsh bilan bayon qilish.
0 ‘qituvchi yangi bilim larni bayon qilishni boshlashda m uam m oli vaziyatni 
yaratsa, keyin o ‘quv m aterialini a n ’anaviy, axborot u su lid a tushuntiradi.
T a'lim jara y o n id a axborot texn ologiyalard an foydalanish
M am lak atim izd a ta 'lim sohasida ro ’y berayotgan tub y a n g ilan ish lar har bir 
ta ’lim
m u assasasida o 'q u v jaray o n i m etodik ta 'm in o tin i rivojlantirishni talab 
etadi. 
Z am onaviy axborot 
texnologiyalari yaqin yillar ichida pedagogik 
innovatsiyalarning asosiy m anbai b o 'lib qoladi.
T a ’lim o lu v ch ilar uchun m ustaqil bilim
olish im koniyatlarini oshirish, 
ta ’lim ning elektron a x b o ro t resurslarini shakllantirish va rivojlantirish uchun 
tegishli sharoitlarni y aratish ta 'lim m azm unini takom illashtirishning zaruriy 
shartlaridan biri sanaladi.
Z am onaviy ta ’lim tizim in in g asosini 
sifatli va yu q o ri texnologiyali m uhit 
tashkil etadi. U ning y aratilish i va rivojlanishi tex n ik jih a td a n m urakkab. am m o 
bunday m uhit ta ’lim tizim ini takom illashtirishga. ta ’lim ja ra y o n ig a axborot 
kom m unikatsiya texn o lo g iy alarin i jo riy etishga x izm at qiladi.
B ugungi k unda ilm -fan jad al taraqqiy etayotgan. zam onaviy axborot 
vositalari keng jo riy etilgan jam iyatda barcha fan so h alarid a bilim larning tez 
y angilanib borishi, ta ’lim o lu v ch ilar oldiga ularni tez va sifatli egallash bilan bir 
qatorda, m untazam va m ustaqil ravishda bilim larni egallash vazifasini q o 'y m o q d a.
Bu vazifani am alga osh irish d a 
o 'q itish n in g to ’rtta asosiy m etodidan 
foydalanish m aqsadga m uvofiqdir. Bular:
-
tu shuntirish - illyustratsiyalash;
-
reproduktiv;
-
m uam m oli;
-
tadqiqotchilik.
121

---

B irinchi m etod - tu sh u n tirish illyustratsiyalash o ’quvchi bilan ta ’lim tizim i 
o 'rta sid a
aks 
aloqaning 
m av judligini 
k o 'z d a
tutm agani bois uni kasbiy 
kom pyuter 
(axborot 
k o m m u n ik atsiy a 
texnologiyalari) 
dan 
foydalaniladigan 
tizim larda q o ’llash befoyda.
O ’qitishning 
hisoblash 
texnikasi 
v ositalaridan foydalaniladigan, 
reproduktiv m etodi o ’q u vchiga o ’qituvchi va (yoki) a x b o ro t 
kom m u n ik atsiy a 
texnologiyalari 
tom onidan x ab ar q ilinadigan 
bilim larni o 'z la s h tirish n i ham da 
ta ’lim o lu v ch in in g o ’rg an ilg an m aterialni qayta yaratish. uni o 'x s h a s h (analogik) 
v aziy a tlard a q o ’llashga oid fao liy atin i tashkil qilishni k o 'z d a tutadi.
M azk u r m etodni ax b o ro t 
k o m m u n ik atsiy a tex n o lo g iy alarid an foydalanish 
bilan q o ’llash ta ’lim ja ra y o n in i tashkil qilish sifatini jid d iy y ax sh ilash im konini 
bersada, biroq o ’quv ja ra y o n in i a n ’anaviy q o ’llanadigan chizm adan (ax b o ro t 
k o m m u n ik atsiy a tex n o lo g iy alarisiz) fo y d alan ilg an ig a nisbatan tubdan o 'z g a rtirish g a
im kon berm aydi. Bu jih a td a n m u am m o li ham da tad q iq o tch ilik m etodlaridan 
foydalanish k o ’proq o 'z in i o q lay d i. O ’qitishning m uam m oli m etodi ax b o ro t 
k o m m u n ik atsiy a tex n o lo g iy alarin in g
o ’q uv ja ray o n in i q an d ay d ir m uam m oni 
q o ’yish va uni hal qilish 
y e c h im larin i 
izlash sifatid a tashkil qilish g a oid 
im koniyatlaridan foydalanadi. A so siy m aqsad ta ’lim o lu v ch ilarn in g bilish faolligini 
o sh irish g a m aksim al d arajad a k o ’m ak lash ish d an iborat.
T a ’lim ja ra y o n id a o lin ay o tg an b ilim lar aso sid a turli to ifad ag i m asalalarn in g
y ech ilish i, sh u n in g d ek , q o ’y ilg a n m u am m o n i hal qilish uchun zaru r b o ’ladigan 
qato r q o ’sh im ch a b ilim larn i olish v a taxlil k o 'z d a tu tilad i. B u n d a axborotni 
to ’p lash, tartib lash tirish , taxlil v a u zatish g a oid k o ’n ikm alarni eg allash g a alo h id a 
e ’tib o r q aratilad i.
O ’q itish n in g
a x b o ro t 
k o m m u n ik atsiy a 
tex n o lo g iy alarid an
foydalanilgan 
ta d q iq o tc h ilik
m etodi 
ta ’lim
o lu v ch ilarn in g
m a ’lum d a ra ja d a
ilm iy 
tex n ik
tad q iq o t olib b o rish ja ra y o n id a g i m u staq il ijodiy faoliyatini k o 'z d a tutadi. Bu 
m etoddan 
fo y d a la n ilg a n d a
t a ’lim
faol tad q iq o t, k ash fiy o t va o ’yin natijasi 
san alad i, 
b u n in g
n atijasid a, 
o d atd a, 
y u q o rid a sanab o ’tilg an
m eto d lard an
fo y d alan ilg an id an k o ’ra y o q im liro q v a m u v affaq iy atliro q b o ’ladi.
122

---

O ’qitishning m uam m oli m etodi — m etod, o b 'e k t va vazivatlarni ularga ta 's ir 
o ’tk a z ish jaray o n id a o ’rganishni k o 'z d a tutadi.
M uvaffaq iy at qozonish uchun ta ’siriarga ta 's ir qiladigan m uhitning b o ’lishi 
zarur. B u m a ’noda ten g siz v osita m odellashtirish. y a ’ni real o b 'e k t, vaziyat yoki 
m uh itn in g dinam ikada im itatsion tasavvuri sanaladi. Eng s o ’nggi texnik y utuqlar 
k o ’pin ch a ta ’lim ja ray o n id a o 'z in in g m unosib o ’rnini egallagan, bu m a 'n o d a
ax b o ro t kom m unikatsiya tex n o lo g iy alari ham istisno em as.
O ’quv 
jaray o n id a 
k o m pyuterlardan 
foydalanish 
b o 'y ic h a
dastlabki 
ta jrib a la r hisoblash texnikasidan foydalanish ta ’lim 
jaray o n i 
sam aradorligini 
sezilarli darajada oshirishi, bilim larni hisobga olish va baholashni 
yaxshilashi, 
qiyin vazifalarni hal qilish d a o ’q itu v ch in in g har bir ta ’ lim o luvchiga yakka tartibda 
y o rd am berishini ta ’m inlashi, yangi kurslarni y aratish va q o ’yishni osonlashtirish 
kabi im konyatlarni berishini k o 'rsa td i.
A x b o ro t 
kom m unikatsiya tex n o lo g iy alari s o 'z . raqam , tasvir, tovush va 
b o sh q a 
k o ’rinishlarda 
b eriladigan 
axborotni 
qayta 
ishlash uchun keng 
im koniyatli v osita sanaladi. U larning vosita sifatidagi asosiy xususiyati axborot 
o lish va q ay ta ishlash bilan b o g 'liq turli xil am allarni bajarish uchun sozlash 
(d astu rlash tirish ) im koni m avjudligidir.
O ’quv jaray o n id a axborot k om m unikatsiya texnologiyalaridan foydalanish 
foydalan u v ch ilarn in g tafakkur k o ’n ik m alarin i va m urakkab vazifalarni hal qilish 
m alakalarini rivojlantirishning yangi y o 'lla rin i ochib beradi, ta ’lim ni faollashtirish 
u ch u n printsipial yangi im koniyatlarni taqdim qiladi.
A xborot 
k o m m unikatsiya 
texnologiyalari 
au d ito riy a 
va 
m ustaqil 
m a sh g ’ulotlarni y an ad a qiziqarli, din am ik va ishonchli, o ’rganiladigan axborotning 
k atta oqim ini oson o 'z la sh tirila d ig a n qilish im konini beradi.
A x b o ro t kom m unikatsiya texnologiyalari v o sitalarin in g ta ’lim ning boshqa 
tex n ik
v o sitalarig a 
qaraganda asosiy ustunliklari nozikligi, ta ’lim ning turli 
m odellari va algoritm lariga sozlash, shuningdek har bir ta ’lim oluv ch in in g x a tti-
harak atlarig a y ak k a tartibda ta 's ir qilish im koniyati sanaladi.
123

---

B unday v ositalardan foydalanish ta ’lim ja ra y o n in i y an ad a faollashtirish, u n g a 
tad q iq o tch ilik va izlanuvchanlik xarakterini 
b a g ’ishlash 
im konini 
yaratadi. 
D arsliklar, televidinya va k in o til'm la rd a n farq I i o ’laroq, axborot kom m u n ik atsiy a 
texnologiyalari ta ’lim oluvchining 
x a tti-h a ra k a tig a
zudlik bilan ja v o b berish, 
turli 
to ifad ag i 
ta ’lim 
o lu v eh ilar 
u chun m aterialni tak ro rlash , tu sh u n tirish , 
puxtaroq tay y o rg arlik k a ega 
b o ’lgan t a ’lim o lu v eh ilar uchun yanada m urakkab 
va o ’ta m urakkab m aterialga o ’tish im koniyatini ta ’m inlavdi. B unda individual 
su r’atlard a o 'q itis h oson va tabiiy tarzd a am alg a oshiriladi. Shubha 
y o ’qki, k o ’p 
hollard a k o m pyuterning afzallik lari to ’g ’risid a gapirib o ’tirish n in g o 'z i n ojoiz. 
U n afaqat talabalarni m ashaqqatli m eh n atd an ozod qiladi. balki u larga m eh n at 
talab am aliy to p sh iriq lar bilan chiziqli d astu rlash tirish ham da m urakkab an alitik
tad q iq o tlard an foydalanib sh u g ’ullanish im k o n in i beradi.
T est m u h arrirlarid an fo y d alan ish talab alarn i m ashinkada te rish d e k o g ’ir 
ishdan x alos etib, o ’qitu v ch ilarg a 
berilgan 
m avzuni u qoniqarli 
d arajag a 
y etm ag u n ich a k o ’p m arta q ay ta ishlashni talab ad an talab q ilish im konini beradi. 
U slubni bu kabi "‘tak ro rla sh ” k o m p y u tersiz m um kin b o ’lm asdi.
A v v allari 
m ash aq q atli, b irin -k e tin
tak ro rlan ad ig an
o p eratsiy a larg a 
sarflan ad ig an v a q t endilikda, fik r k uchlanishi va ijodiy y o n d ashuvni talab etadigan 
y an a d a m uhim . 
B ilim lar h ajm in in g o rtib borishi va taxlil 
m eto d larin in g
m u rak k ab lash ish i b ilan t a ’lim ni asosan m a ’ru zalam i passiv tin g lash h a m d a o ’quv 
m atn larin i o ’qish tam oyili aso sid a tash k il etish to b o ra qiyinlashib borm oqda.
T an q id iy fik rlash , m u rak k ab m u am m o larn i tush u n ish va hal q ilish m alak alari, 
ju d a k atta h ajm d ag i d astlabki m a ’lu m o tlarn i 
foydali um u m lash tirish , q ila o lish , 
q o b iliy ati b u la rn in g ham m asi k atta a h am iy at kasb etib, talab ad an y a n a d a faol 
b o ’lishni talab etadi. A ynan, shu nuqtai n azard an k o m p y u ter t a ’lim sohasi 
uchun n ih o y a td a k en g im k o n iy atlar taq d im qiladi. A x b o ro t 
k o m m u n ik atsiy a 
te x n o lo g iy a la ri v o sita la ri o ’q uv ja ra y o n id a q u y id ag i eng m uhim jih a tla ri bilan 
a lo h id a a h a m iy a tg a egadir:
-
d ifferen tsial v a in d iv id u al o ’qitish ja ra y o n in i tashkil qilishi;
-
o ’qish ja ra y o n in i bah o lash , teskari alo q a b o g ’lashi;
124

---

— o 'z i n i - o 'z i n azo rat qilish va tuzatib borishi;
— o ’rganilayotgan fanlarni nam o y ish etishi va ularning dinam ik ja ray o n in i 
k o ’rsatishi;
-
fan m avzularida anim atsiya, grafika, m ultiplikatsiya, o v o z kabi k om pyuter va 
a x b o ro t texnologiyalardan foydalanishi;
-
o ’quvchitaiabalarga fanni o 'z la s h tirish uchun strategik k o ’n ik m alar hosil qilishi 
va hokazo.
Shuningdek, axborot 
ko m m u n ik atsiy a texnologiyalari v o sitalarin in g am aliy 
to m o n i ulardan o ’quv ja ra y o n id a foydalanish va kelgusida ta ’lim tizim id a o ’quv 
ja ra y o n i uchun m a’lum otlar bazasini va virtual stendlar y aratish d e k m uhim vazit'ani 
am alg a o sh irish g a zam in hozirlaydi.
O ’quv tarbiya jaray o n in in g a x b o ro t m etodik ta ’niinotini am alga oshirishda 
ax b o ro t kom m unikatsiya tex n o lo g iy alarn in g bajaradigan asosiy vazifasi 
ikki 
to m o n lam a m uloqotni ta ’m inlashdir.
T eskari aloqasiz, o ’qituvchi va o ’quvchi orasidagi doim iy m u lo q o tsiz o 'q itish
m um kin em as. O ’qitish (m ustaqil o 'q ish d a n farqli o ’laroq) ta ’rifiga m uvofiq 
m uloqotli hisoblanadi.
T a ’lim ning kunduzgi shaklida m u loqot im koniyati o 'q u v ja ray o n in i tashkil 
etish shakli, o ’qituvchi va o 'q u v c h in in g bir jo v d a va bir vaqtda b o 'lish in i taqqozo 
qiladi.