Hozirgi kunga kelib, shu narsa aniq bo`ldiki, ya`ni mitoxondriyalar hujayrada
boradigan barcha fiziologik jarayonlarni energiya bilan ta`minlovchi asosiy tarkibiy
qismidir. Shu sababdan ham mitoxondriyalarning ultrastrukturasi va funksiyasini
o`rganish bo`yicha juda ko`plab tadqiqotlar olib borilmoqda.
Ca
2+
ionlari ko`pgina hujayraviy jarayonlar uchun (qo`zg`aluvchanlik,
glyukonegenez, glyukogenoliz, muskul qisqarishi, hujayra proliferatsiyasi va
boshqalar) muhim boshqaruvchanlik rolini bajaradi. Ko`pgina biokimyoviy
jarayonlarda ishtirok etadi. Hozirgi vaqtda aniqlanishicha, sitoplazmada erkin Ca
2+
ionlari konsentratsiyasi 0,1 mkm ga yaqinlashsa, plazmolemmaning Ca
2+
-ATF
azasida,
endoplazmatik
retikulumda
va
mitoxondriyalarning
transport
sistemalarida Ca
2+
ionlarining gradiyentga qarshi yo`nalishda tashilishi amalga
oshiriladi. Mitoxondriyalarning Ca
2+
transporti mexanizmi yuqoridagi transportlar
ichida eng muhimi hisoblanadi. Chunki bu hujayra ichida Ca
2+
ionlarining to`g`ri
taqsimlanishida muhim rol o`ynaydi.
Shuni ta`kidlab o`tish lozimki, Ca
2+
ionlari transporti sistemalari mitoxondriya
va endoplazmatik retikulumda amalga oshishi, boshqarilishi va ingibitorlarga
ta`sirchanligiga qarab bir-biridan farq qiladi. Ca
2+
ionlari ҳужайрага konsentratsiya
gradiyenti bo`yicha kirsa, hujayradan konsentratsiya gradiyentiga qarshi
yo`nalishda Ca
2+
-ATF aza yoki 2Н
+
/Са
2+
-almashinuv yordamida chiqarib tashlanadi.
Ca
2+
ionlarining hujayra va mitoxondriya darajasida regulyatorlik ta`sirida
asosiy rolni mitoxondriya ichki membranasidagi Ca
2+
ga bog`liq poralar (SsA-sezgir
poralar yoki megakanal) o`ynaydi.
Mitoxondriyalar ichki membranasidagi SsA-sezgir poralarning Са
2+
-ga
bog`liq fiziologik regulyatsiyasining o`rganilishi, keyingi yillardagi hech
mubolag`asiz aytganda, bioenergetika va hujayra fiziologiyasi sohalaridagi eng
muhim yangiliklardan biri sifatida qaralmoqda.
Shu sababli dunyoning kо`pgina ilmiy laboratoriyalarida Са
2+
-ga bog`liq
SsA-sezgir poralarning funksional holatini hamda Са
2+
-ga bog`liq hujayraviy
jarayonlarni biologik faol moddalar yordamida boshqarish
mexanizmlarini aniqlash
borasida keng miqyosda tadqiqot ishlari olib borilmoqda [Salvi et al., 2003; Балтина
и др., 1992; Толстиков и др., 1997; Abramov et al., 2001; Бескина, 2002;
Косимбетов., 2006; Чо`лиев, 2007].
Hujayraning normal faoliyati uchun hujayra ichki Ca
2+
signalizatsiyasi va Ca
2+
ionlari chiqishini boshqarib turishda Mx lar muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
SsA-sezgir pora megakanal hisoblanib, turli xildagi jigar patologiyalarida ushbu pora
yuqori о`tkazuvchanlik holatiga о`tadi. Tо`plangan ma`lumotlarga qaraganda, SsA-
sezgir poraning ochiq holatga о`tishi turli xildagi hujayra о`limi (apoptoz va nekroz)
ni rivojlanishiga olib keladi.
Olimlar tomonidan uzoq yillik ilmiy tadqiqot natijalari asosida shunday
xulosaga kelindiki, mitoxondriya va uning ichki membranasida joylashgan SsA-
sezgir poralar kо`pgina biologik va farmakologik faol moddalar hamda patogenlar
uchun ta`sir markazi bо`lib xizmat qiladi [Камбурова, 2001; Салиходжаева и др.,
2002; Fiore et al., 2004; Чўлиев, 2007].
Adabiyotlarda keltirilgan ma`lumotlarga ko`ra, mitoxondriyalardagi SsA-
sezgir poralar ishini boshqarish va uning holatini o`zgartirish o`simliklardan ajratib
olinayotgan ayrim biologik aktiv moddalar yordamida amalga oshirish mumkin.
Shu sababdan, Ca
2+
ionlari transporti sistemalari bo`yicha bilimlarni
kengaytirish uchun avvalo, ularga biologik faol moddalar, turli xildagi pestitsidlar
hamda boshqa moddalarning ta`sir qilish mexanizmlarini yaxshilab o`rganish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: