Metrologiya va elektr

O‘zgaruvchan  tok  ko‘priklari.  Elektr  zanjirining  qarshiligi,  sig‘imi, 
induktivligi,  o‘zaro  induktivligi  va  isrof  burchagi  tangensini  o‘lchash  uchun 
o‘zgaruvchan tok ko‘priklaridan foydalanadi. 
O‘zgaruvchan tok ko‘priklarining juda ko‘p turi ma’lum (3.3-rasm). 
Sodda  to‘rt  yelkali  ko‘prik  sxemalaridan  tashqari,  olti  va  yetti  yelkali 
ko‘priklar hamda induktiv bog‘langan elementli ko‘prik sxemalari  mavjud. 
Yelka  qarshiliklari  umumiy  holda  kompleks  qarshiliklar  bo‘lib,  muvozanat 
tenglamasi  qarama-qarshi  yelkalar  kompleks  qarshiliklarining  ko‘paytmasiga 
teng, ya’ni  
 
 
 
 
   
 
 
 
.
29
 
 
3.3 – rasm. O‘zgaruvchan tok ko‘prik sxemalari: a) umumlashgan sxema; b) Vinn ko‘prigi; 
s)Shering ko‘prigi; d) Maksvell ko‘prigi 
Agar  bu  ifodani  haqiqiy  va  mavhum  qismlarga  ajratsak,  ikki  tenglamadan 
iborat muvozanat tenglamalar sistemasini hosil qilamiz: 
 
                                                      
29
 N.V. Raghavendra, Krishnamurthy. Engineering metrology and Measurement. Stanford University Press, / 2013. 
(3-adabiyot, 26-bet) 

---

42 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
   
 
 
 
   
 
 
 
                                   (3.4) 
         
 
 
 
 
   
 
 
 
   
 
 
 
   
 
 
 
                                   (3.5) 
Demak,  o‘zgaruvchan  tok  ko‘prigi  muvozanatlanishi  uchun  kamida  ikkita 
rostlanadigan  element  bo‘lishi  kerak,  buning  natijasida  bir-biriga  bog‘lanmagan 
ikkita kattalikni aniqlash mumkin. 
(3.5) ifodani ikkita skalyar tenglama ko‘rinishida yozishimiz mumkin: 
 
 
 
 
   
 
 
 
    
 
   
 
   
 
   
 
              (3.6) 
ya’ni,  qarama-qarshi  yelkalar  kompleks  qarshiliklar  modullarining  ko‘paytmasi 
o‘zaro  teng  va  ularning  faza  siljishlarining  argument  yig‘indilari  mos  ravishda 
teng bo‘lganda, ko‘prik muvozanatlanadi.
30
 
(3.6)  shakldagi  muvozanat  tenglamasi  ko‘prik  yelkalaridagi  qarshiliklar 
xarakterini  ham  belgilab  beradi:  agar  yonma-yon  yelkalardagi  qarshiliklar  aktiv 
qarshilik (rezistor)lar bo‘lsa, u holda boshqa yon yelkalardagi qarshiliklar, albatta, 
bir xil xarakterli, ya’ni induktiv g‘altaklar yoki kondensatorlar bo‘lishi kerak. Agar 
qarama-qarshi  yelkalarga  rezistorlar  ulansa,  u  holda  boshqa  qarama-qarshi 
yelkalarga  turli  xarakterdagi  qarshiliklar:  bir  yelkaga  induktivlik,  boshqasiga 
sig‘im ulanishi kerak. 
3.3-  c  va  d  rasmda  keltirilgan  ko‘priklarning  muvozanat  tenglamalaridan 
ularning ishchi formulasini mos ravishda keltirib chiqarish mumkin:  
   
 
 
 
  
 
    
 
 
 
  
 
 
 
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                           (3.7) 
G‘altakning aslligi quyidagi ifodadan aniqlanadi: 
 
 
 
  
 
 
 
    
 
 
 
   
 
 
         (3.8)