Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Qadimgi Mesopotamiya aholisi. Mesopotamiyada odam-

lar qadimdan o‘rnasha boshlagan. Neolit davrida bu jarayon 

tez lashgan. Dastlab iqlimi qulay shimol o‘zlashtirilgan. Qa-

dimgi Xassun, Xalaf madaniyatining etnik kelib chiqishi no-

ma’lum. Janubiy Mesopotamiyaning ilk manzilgohlari keyin-

roq, mil.avv. IV ming yillikda va mil.avv. IV ming yillikning II 

yarmida El-Ubayd madaniyati bilan belgilanadi. Ba’zi tad-

qiqotchilar bu madaniyatni shumerlarga tegishli deb bilsa, 

boshqalari protoshumerlarga bog‘laydilar. Shumerlar janubiy 

Mesopotamiyaga mil.avv. 4600-yil yoki 6600-yil oldin ko‘chib 

kelganini S.Kramer va boshqa shumershunos olimlar aytadi-

lar. Shumerlarning asl vatani Kavkaz, Eron, Hindiston yoki 

Oltoy bo‘lganligi to‘g‘risida turli ilmiy farazlar mavjud. Shumer 

ti lining qaysi til oilasiga mansubligi ham noma’lum. Shumerlar 

mahalliy aholi bilan aloqa o‘rnatib, ulardan bir qancha xo‘jalik 

yutuqlari, diniy e’tiqodlar va toponomik nomlarni o‘zlashtirib 

olganlar. 

Mesopotamiyaning shimolida mil.avv. III ming yillikdan 

boshlab sharqiy semit chorvador qabilalari yashagan. Ular ak-

kad tilida so‘zlashgan. Mil.avv. III ming yillik oxirida g‘arb-Su-

riya cho‘llaridan Mesopotamiyaga g‘arbiy semit chorvador qa-

bilalari kirib kelgan. Akkadlar ularni amoriylar deb atashgan 

(akkadcha «Amurri», «Suriya» yoki «G‘arb» ma’nosini anglata-

di). Mil.avv. III-II ming yilliklarning birinchi yarmida amoriylar 

Mesopotamiyada bir necha hukmdor sulolalarga asos solgan-

lar. Qadimgi shimoliy Mesopotamiya, shimoliy Suriya va Arman 

tog‘larida xurrit qabilalari yashagan. Shumer va akkadlar ular 

va ularning mamlakatini Subarti deb atashgan. 

Mil.avv. III ming yillikdan shimoliy-sharqiy Mesopotamiya-

da Diyali daryosidan Urmiya ko‘ligacha bo‘lgan hududda yarim 

ko‘chmanchi qutiy (gutiy) qabilalari yashagan. Kassit qabilalari 

shimoliy-g‘arbiy Eronda, elamlardan shimolda hayot kechirgan. 

Ular mil.avv. XVI asrda Bobilni bosib olib, o‘z sulolalariga asos 

soldilar. Kassitlar mahalliy madaniyat, tilni qabul qilib, ma-

halliy aholini assimilatsiya qildilar. Mil.avv. II ming yillikning 

ikkinchi yarmida shimoliy Armaniston va Suriya cho‘lidan shi-

moliy Mesopotamiya hududlariga g‘arbiy semit guruhiga man-

sub kassit qabilalari kirib keldi. Ular mil.avv. XII asr oxirida 

---

82

shimoliy Suriya va janubiy-g‘arbiy Mesopotamiyada kichik dav-

latlar barpo qildilar. Ular mil.avv. I ming yillik boshlarida xurrit 

va amoriy aholisi bilan qo‘shilib ketdilar. Oromiy tili bu yerda 

keng tarqaldi. Mil.avv. X asrda janubiy Mesopotamiyaga oro-

miylarga qarindosh xaldey qabilalari kelib o‘rnashdi. Bu etnik 

guruhlarning qadimgi Mesopotamiyaga migratsiyasi natijasida 

ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar yuz berdi.