Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

1. Sparta jamiyati. 2. Davlat tuzumi. 3. Sparta davlatida 

fuqaro tarbiyasi. 4. Arxaik davr hayotining umumiy man-

zarasi.

1. Sparta jamiyati. Qadimgi Sparta arxaik va klassik davr-

larda Yunonistonning eng katta polislaridan biri edi. Sparta 

polisi va davlatchiligining boshlanishi doriylar bosqinining tu-

gallanish vaqtiga to‘g‘ri keladi. Doriy qabilalari mil.avv. XII–XI 

asrlarda Peloponnes hududiga o‘rnashdilar va mil.avv. XI–VIII 

asrlarning birinchi yarmi davomida mahalliy qabilalar bilan 

hukmronlik uchun uzoq kurash olib bordilar. Mil.avv. X asr-

da Peloponnes janubidagi Lakonikada Yevrot daryo vodiysi ning 

o‘rta qismidagi unumdor yerlarda Sparta manzilgohi paydo 

bo‘ldi. Qadimgi yunonlar Sparta davlatini Lakedemon deb ata-

dilar. Ko‘pchilik doriylar bo‘lg‘usi Sparta polisining fuqarolari 5 

qishloqni birlashtirgan Sparta manzilgohiga o‘rnashdilar. 

Doriylar mahalliy axey aholisining bir qismini qaram qilib, 

qolgan qismini qirib tashladi, Sparta davlatining paydo bo‘li-

shi qisqa vaqt ichida boshqa keng hududlarni bosib olish bi-

lan belgilanadi. Doriylar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning quyi 

bosqichida, urug‘ munosabatlarining yemirilish davrida turar 

edilar. Bu hol Sparta davlatida urug‘chilik tuzumi qoldiqla rining 

uzoq vaqt saqlanishi uchun shart-sharoit yaratdi. Peloponnes 

yarim orolida arxaik davrdan Sparta davlati yetakchi o‘ringa 

chiqib oldi va bu hududda tashkil topgan shaharlar ittifoqiga 

boshchilik qildi. Mil.avv. VIII asrda Sparta Janubiy Lakonika-

ning bir qancha viloyatlari, Kifera oroli, keyin esa Pamis dar-

yosi vodiysidagi hosildor Messeniyani bosib oldi. Bu boy o‘lka 

Spartaning kam sonli, to‘la huquqli fuqarolari tomonidan bo‘lib 

olindi. Mahalliy aholining bir qismi qirib tashlanib, qolganlari 

huquqsiz qaram ilotlarga aylantirildi. 

Lakonika va boshqa bosib olingan hududlarning aholisi 

perieklar deb atalib, savdo, hunarmandchilik bilan shug‘ul-

langanlar, o‘zlariga qoldirilgan yerda ishlab, mahsulotning bir 

qismini spartaliklarga berganlar. Ular bundan tashqari harbiy 

xizmat majburiyatini ham o‘taganlar. Perieklardan tashqari 

Sparta davlatiga qaram bo‘lgan ilotlar davlatga tegishli qullar 

---

358

hisoblanib, alohida spartaliklarga taqsimlab berilgan. Ilotlar 

davlat va spartaliklarning yerlarida ishlab, ularga mahsulot 

yetkazib berganlar. Shu bilan birga harbiy yurishlar paytida 

qarorgoh qurish, urushda yengil qurolli bo‘lib qatnashish maj-

buriyatlarini o‘taganlar. Ilotlar bir xil kiyim – charm qalpoq va 

qo‘y terisini kiyganlar. Periek va ilotlar hech qanday siyosiy 

huquqqa ega bo‘lmaganlar. 

Spartaliklar o‘zlariga tegishli bo‘lgan ekin yerlarini 9000 ta 

ulushga bo‘ldilar. Har bir to‘la huquqli spartalik shunday yer 

ulushini bu yerdagi bosib olingan mahalliy aholi – ilotlar oila-

si bilan umrbod mulk qilib oldi. Ilotlar xo‘jayinlariga hosilning 

yarmini berishga majbur edilar. Yuz yildan so‘ng Sparta G‘arbiy 

Messeniyani ham egalladi. Keyin esa Sparta sharq va shimolda-

gi Agros, Arkadiya viloyatlarini ham o‘ziga qo‘shib oldi. Arka-

diyaning janubiy qismidagi bir qancha viloyatlar ham Sparta 

tarkibiga kirdi. Tergiya, Korinf, Sikion, Megara, Egina va Eli-

da kabi shahar va davlatlar Sparta bilan simmaxiya