Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

4. Tarixnavislik, arxeologik topilmalar. An’anaviy Xitoy 

tarixnavisligida ikki o‘ziga xos xususiyat ajralib turadi: Xi-

toy madaniyatining boshqa qo‘shni madaniyatlardan ustunli-

gi;  Xitoy  davlatchiligining  kelib  chiqishini  afsonalarga  bog‘lab 

o‘ta qadimiylashtirish. Xitoy tarixini o‘rganishni o‘rta asrlarda 

yapon olimlari boshlab berdilar. Yaponiyada Xitoy tarixini bar-

cha davrlari o‘rganildi. Mashhur xitoyshunos olim Kaydzuka 

Sigeki qadimgi Xitoy davlatlarining shakl lanishiga oid kapital 

tadqiqotlar muallifi hisoblanadi. 

Yevropada Xitoy tarixini o‘rganishda fransuz tadqiqotchilari 

katta yutuqqa erishdilar. XX asr boshlarida E. Shavann Sima 

Syanning «Tarixiy yozishmalar»ini tarjima qila boshladi. Mash-

hur sharqshunos, fransuz olimi A. Maspero o‘zining «Qadimgi 

Xitoy» nomli kapital asarini yaratdi. AQShda XX asrning 60-yil-

lari oxirida «Qadimgi Xitoy tarixini o‘rganish» xalqaro jamiyati 

tashkil topdi (AQShda kelib chiqishi xitoylik bo‘lgan olimlar Xi-

toy tarixini o‘rganadilar). Amerikalik olim Rixtgofenning ilgari 

surgan nazariyasi qadimgi Xitoy madaniyatini kelib chiqishiga 

ko‘ra, Xitoy xalqining ajdodlari Xitoy hududiga qadimgi davr-

larda O‘rta Osiyodan yoki Sharqiy Turkistondan (hozirgi G‘ar-

biy Sinzyan) ko‘chib kelganlar. Rixtgofen nazariyasini uning 

tarafdorlari quyidagi dalillar bilan asosladilar: 

1. Xitoy hududida ilk odamlarning suyaklari topilmagani; 

2. Shimoliy Xitoyning turli hududlaridan topilgan neolit davri 

naqshli sopol buyumlari keyingi davr Xitoy keramikasidan bu-

tunlay farq qiladi va o‘xshash emas. U o‘z tipiga ko‘ra, Tripole 

naqshli keramikasiga yaqinlashadi. 

3. Qadimgi Xitoy mifologiyasida «bizning ajdodlar g‘arbdagi 

tog‘lardan keldilar» deb to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatiladi. 

XIX asrning oxirida arxeologlar mil.avv. XI–V asrlarga oid 

In va Chjou sulolalariga tegishli jez ko‘zalarga tushirilgan 

yozuv lar, hayvon suyaklari va toshbaqa qalqonidagi bitiklar-

ni topdilar. 

Shved geologi G. Anderson 1914-yilda ilk bor Xitoyda paleo-

lit va neolit yodgorliklarini topdi. Fransuzlar Suyyuan provin-

siyasidan mustye qurollari va neandertal odamning tishlarini 

topdilar. XX asrning 20-yillarida yosh Xitoy olimi Pey Ven- 

Chjun Pekindan 50 km janubiy-g‘arbda joylashgan Chjou-

---

278

koudyan qishlog‘i yaqinidagi g‘ordan eng qadimgi odamlardan 

biri bo‘lgan sinantrop qoldig‘ini va quyi paleolit tosh qurollar-

ini topdi. Shu yillarda Anderson Xenan provinsiyasidan neolit 

davri manzilgohi va bu yerdan yerto‘lalar, silliqlangan tosh qur-

ollari, naqshli loy idishlarni topdi. Bu madaniyat topilgan qish-

loq nomi Yanshao madaniyati deb ataldi. Bu madaniyatning 

so‘nggi bosqichida mis buyumlar paydo bo‘ladi. 

1930-yil Shandun provinsiyasidan neolit madaniyati manzil-

gohi ochildi. Bu yerda qora va sariq rangli silliqlangan idishlar 

topildi. Bu madaniyatning Yanshao madaniyatidan farqli tomoni 

shundaki, bu yerdan topilgan sopol buyumlarda naqshlar yo‘q. 

Bu Lunshan madaniyati nomini oldi. Bu madaniyatga tegishli 

Chenszyay manzilgohi mustahkam devor bilan o‘rab olingan.