I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Massa va tezliklari har xil jismlar impulsi
3­tajriba.  Aravachalar  massalari  turlicha  − 
m
1
 va m
2
 bo‘lsin. Ularni relsga 121­rasmdagidek 
o‘rnatib, birinchisiga υ
1
, ikkinchisiga qarama­qar­
shi yo‘nalishda υ
2
  tezlik beramiz. Aravachalar 
to‘qnashgandan keyin mos ravishda υ
1
′  va  υ
2
′ 
tez liklar bilan ortga qayta boshlaydi. Natijada 
har bir aravachaga ta’sir etuvchi kuchlar bir­biri­
ga teng, lekin qarama­qarshi tomonga yo‘nalgan 
bo‘ladi. Shu ning uchun ikkinchi aravacha uchun 
121­rasm. Turli massali ara­
vachalarning to‘qnashishi  
m
2
m
1
→
υ
1
→
υ
2
→
υ
2
′
→
υ
1
′
120­rasm. To‘qnashgandan 
keyin  aravachalar impulslari 
yig‘indisining nolga tenglashishi 
m
m
→
υ
→
υ
→
υ'
→
υ'

---

137
VI bob. Impulsning saqlanish qonuni
kuch  manfiy  ishora  bilan  olinishi  kerak.  Ikkala  aravachaning  impulslari 
qanday  o‘zgarishini  hiso b laylik.
Birinchi aravacha impulsining o‘zgarishi: 
F
→
t = m
1
→
υ
1
′
 
−  m
1
→
υ
1
.
Ikkinchi aravacha impulsining o‘zgarishi: 
–F
→
t  =  m
2
→
υ
2
′
 
−  m
2
→
υ
2
.
Tengliklarni hadma­had qo‘shamiz:         
0 = m
1
→
υ
1
′
 
−  m
1
→
υ
1 
+ m
2
→
υ
2
′
 
− m
2
→
υ
2
 
yoki             m
1
υ
→
1
 + m
2
υ
→
2
 = m
1
υ
→
1
′+  m
2
υ
→
2
′.            (1)
Bu tenglikning chap tomoni aravachalarning to‘qnashishdan oldingi, 
o‘ng tomoni esa to‘qnashgandan keyingi impulslari yig‘indisini ifodalaydi. 
Demak, aravachalar bir­biri bilan to‘qnashganda ular impulslarining yig‘in­
disi vaqt o‘tishi davomida o‘zgarmay qoladi, ya’ni impulslar yig‘indisi 
saqlanadi.