I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

35-§. TABIATDA VA TEXNIKADA 
ISHQALANISH
   
Ishqalanishning ahamiyati
Tabiatda  va  texnikada  ishqalanish  katta  ahamiyatga 
ega.  Ishqalanish  foydali  yoki  zararli  bo‘lishi  mumkin. 
Ishqalanish  foydali  bo‘lganda  uni  oshirishga,  zararli 
bo‘lganda esa kamaytirishga harakat qilinadi.
Ishqalanish bo‘lmaganda nima bo‘lishini tasavvur qilib 
ko‘raylik. Ishqalanish bo‘lmaganda odamlar ham, hayvon-
lar ham yerda yura olmas edilar. Yurayotganimizda oyoq-
larimiz bilan yerdan turtilamiz. Ishqalanish kam bo‘lgan 
muz ustida yurish qiyinligini bilasiz. Ishqalanish bo‘lma-
ganda edi, buyumlar qo‘limizdan sirpanib tushib ketardi.
Vagon  g‘ildiriklarini  aylanishdan  to‘xtatish  uchun  ishqalanish  kuchi-
dan  foydalaniladi  (114-rasm).  Avtomobilga  tormoz  berilganda,  ishqala­
nish kuchi uni to‘xtatadi. Tinchlikdagi ishqalanishsiz u harakatlana olmas 
edi, g‘ildiraklar aylanaverardi, avtomobil esa joyida turaverardi. Ishqala-
nishni oshirish uchun avtomobil shinalarining sirti bo‘rttirib ishlanadi 
(115-rasm).
114-rasm. Vagon 
gildiragining 
tormozlanishi
→

---

124
Dinamika asoslari
Tinch holatdagi ishqalanish kuchi polda turgan stol-stul va 
shkaflarni  tutib  turadi,  taxtaga  qoqilgan  mixni  ushlab  turadi, 
bog‘langan arqonning yechilib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi.
O‘simlik  va  hayvonlarda  turli  xil  organlar  ishqalanish  tu-
fayli  tutib  qolish  vazifasini  bajaradi.  Masalan,  o‘simliklar-
ning  chirmovuqlari,  filning  xartumi,  tirmashib  chiqadigan 
hayvonlarning dumi g‘adir-budur sirtga ega bo‘ladi.