I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Elastiklik kuchi tashqi kuch ta’siridagi 
deformatsiya kattaligiga to‘g‘ri propor­
sional.
Bu qonunni 1660-yilda ingliz olimi Robert Guk 
kashf etgan. Shuning uchun u Guk qonuni deb 
ata ladi.
Jism (prujina, sim)ning bikirligi k qancha katta 
bo‘lsa, uni cho‘zish yoki si qish, ya’ni deformatsi-
yalash shuncha qiyin kechadi. Bikirlik koeffitsiyenti 
turli jismlar uchun turlicha qiymatga ega. Uzun-
ligi 
l, ko‘ndalang kesim yuzasi S bo‘lgan sterjenning 
bikirligi  –  k  quyidagicha  ifodalanadi: 
k = E —
S
l   .
Bunda  E  –  sterjen  yasalgan  moddaning  elastiklik  modu- 
li (Yung mo duli) deb ataladi, u turli moddalar uchun 
turlicha bo‘ladi. 
Prujina  F
t
 tashqi kuch ta’sirida siqilganida, u ∆l ga 
qisqaradi. Kuch ortib borishi bilan ∆l ham proporsional 
ravishda oshib boradi (82-rasm), ya’ni Guk qonuni o‘rin-
li bo‘ladi. Kundalik turmushimizda cho‘zilish va siqi-
lish deformasiyalaridan tashqari egilish (83-rasm), siljish 
(84-rasm) va buralish (85-rasm) deformasiyalarini ham 
kuzatishimiz mumkin.  
Guk  qonunining  bajarilishi  ki ch ik  deformasiyalar 
uchun  o‘rin li.  Elastik  de formatsiyaning  tash    qi  kuchga 
bog‘liqligi gra        figi (86-rasm) tashqi kuch    ning ma’lum qiy-
matigacha  koordinata  boshidan  o‘tuv chi  to‘    g‘ri  chiziqdan 
iborat bo‘lib, unda Guk qonuni bajariladi.
(4)
∆
l
81­rasm.  Deformatsiya ning 
ta’sir etuvchi kuchga 
bog‘liqligi
F
→
el
F
→
el
mg
2mg