I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

 
  Ikkita dinamometrni bir-biriga ulab, ularni qarama-qarshi tomonga tort-
sak (71-rasm), har ikki dinamometr ko‘rsatkichi bir xil ekanligini ko‘ramiz. 
Bu birinchi dinamometr qanday kuch bilan tortilsa, ikkinchisi ham xuddi 
71­rasm. Qarama-qarshi tomonlarga tortilgan dinamometr ko‘rsatkichlari tengligi  
|
→
F
1
| = |
→
F
2
|

---

83
IV bob. Harakat qonunlari
shunday kuch bilan tortilganligini ko‘rsatadi. 
Tortayotgan kuch miqdori qanday bo‘lishidan 
qat’i nazar, qarama-qarshi tortayotgan kuch 
miq doriga teng ekanligini kuzata miz. Shu bi-
lan birga biz dinamometrlarni qarama-qarshi 
tomonlarga tortganimiz uchun bu kuchlarni 
vektor ko‘rinishda bir chiziq bo‘ylab qara-
ma-qarshi yo‘nalgan kuch ko‘rinishida ifoda-
lashimiz kerak bo‘ladi. Prujinalari cho‘zilish-
ga mo‘ljallangan dinamometrlar kabi siqilishga 
mo‘ljallangan  dinamometrlarda  ham  bi rin   chi 
dinamometr ikkinchisiga qanday kuch bilan 
ta’sir etayotgan bo‘lsa, ikkinchi dinamometr 
birinchisiga ana shunday kuch bilan ta’sir 
etayotganligi kuzatiladi. 72-rasmdagi bi rinchi 
qayiqchi ikkinchi qayiqchini qanday kuch bilan tortsa, ikkinchi qayiqchi 
ham  birinchi  qayiqchini  shunday  kuch  bilan  tortadi.  Natijada  ikkala  qayiq 
ham bir-biri tomon harakatlanadi. Agar qayiqchi boshqa qayiqni emas, 
qirg‘oqdagi  daraxtni  tortsa,  o‘zi  daraxtga  shunday  kuch  bilan  tortiladi  (73-
rasm). Xuddi shunday, 66-va 67-rasmlarda tasvirlangan aravachalarga ta’sir 
etayotgan kuchlar ham o‘zaro teng bo‘lsa-da, ular bir-biriga qarama-qarshi 
yo‘nalgan. Bu qonuniyat barcha ta’sirlashuvchi jismlar uchun o‘rinlidir. 
Shuning uchun aravachalarga ta’sir etayotgan kuchlar ning vektor ko‘ri-
nishidagi  muno sabatlarini  quyidagicha  ifodalash  mumkin:
F
→
1 
 = −F
→
2
 ,             (2)
bunda minus ishora  vektor bo‘lgan F
→
2
 kuch F
→
1 
kuchga qarama-qarshi yo‘nal-
ganligini bildiradi (bu kuchlar bir to‘g‘ri chiziq  bo‘yicha yo‘nalganligini esdan 
chiqarmaslik kerak).