Uygur, qaqauz, quzey

(Dünya xalqları, 1998:106, Isayev M.,
1970:91). 
Yüzillər boyu ərəb qrafıkalı əlifbadan istifadə edən 
qumuqlar Sovetlər Birliyində yaşayan əksər türk xalqları kimi 
1929-cu ildən latın qrafıkalı əlifbaya keçdilər. Lakin bu, uzun 
sürmədi. Onlar üçün də 1938-ci ildə kiril qrafıkası ilə əlifba ya- 
ratdılar. Bu əlifbada 38 hərf var. Türk xalqlarının əksəriyyətinin 
danışarkən eyni cür səsləndirdikləri səslər fərqli işarələrlə gös- 
tərildiyindən onlar bir-birlərinin yazılarını rahat oxuya bilmirlər.
1. Şifahi xalq ədəbiyyatı
M aham m at apendi (əfən d i) O sm anovun 1 8 8 3 -cü ild ə P e-
terburqda çap etdirdiyi kitaba noqaylardan v ə qumuqlardan
toplan m ış folk lor nüm unələrini v ə yazarı b əlli olan şeirlər daxil
etm işdir. Sankt-Peterburq U n iversitetin in Şərqşünaslıq fakültə-
sində 1 8 8 0 -ci illərəd ək türk dili dərsi d eyən M .E .O sm a n o v
“HoraficKHe 
h
KyMbiKCKHe TeKCTbi (CöopHHK HoraHCKHx 
h
Ky-
mmkckhx
neceH, npe^aHHH, noroBopoK, nocjıOBHiı,),, kitabını

---

dərslik kimi çap etdirmişdir. Tələbələr ondan “Oxu kitabı” 
qismində istifadə etmişlər.
Altay dilləri nəzəriyyəsinin qurucusu Q.J.Ramsted Quzey 
Qafqazda qumuq türkcəsinin geniş yayılmasının, qonşu xalqlar 
arasında ünsiyyət vasitəsinə çevrilməsinin səbəblərini öyrənmək 
üçün 1904-cü ilin sonlarında Dağıstana gəlir. O, burada qumuq 
ləhcəsinə, ədəbiyyatına, folkloruna və etnoqrafıyasına dair ma- 
teriallar toplayaraq araşdırmalar aparır. Çox təəssüf ki, onun 
topladığı mətnlər zamanında çap olunmadığından uzun illər el- 
mi araşdırmalardan kənarda qalır. Nə yaxşı ki, professor Emine 
Gürsoy-Naskali bu məsələyə diqqət yetirərək, 1991-ci ildə hə- 
min mətnləri Helsinkidə ingiliscəyə tərcümələri ilə birlikdə çap 
etdirmişdir