Ma’ruza Temir yo‘l transportida ekspluatatsiya ishlari

: Mman–
manevr lokomotivlar soni;
tman
– bir sutkada lokomotivning manevr ishlarini bajaradigan ish vaqti, (23,5 
soat); 
vman – lokomotivning manevr ishlarini bajarish paytidagi harakat tezligi, (5 
km/soat) 
tsm – lokomotiv brigadalar olmashadigan vaqt, (0,5 soat); 
vsm – brigadalar almashish vaqtida lokomotivning bekor turgan har bir soati bir 
km teng, (1 km).
Misol. Bekatda 3 maxsus manevr lokomotiv ishlaydi, bir sutkada shartli bosib 
o‘tgan yo‘li quyidagicha aniqlanadi. 
MLman= Mman (tman x vman + tsm x vsm) = 3 (23,5 x 5 + 0,5 x 1) = 354 lok-km
Bir sutka mobaynida lokomotiv o‘rtacha harakatda, oraliq bekatlarida, brigadalar 
navbati almashiladigan bekatlarda qancha vaqt bo‘lishini lokomotivning 
vaqt byudjeti
ko‘rsatadi. Har qaysi elementining ulushini aniqlash uchun tegishli lokomotiv-soatlar 
miqdorini umumiy lokomotiv-soat miqdoriga taqsimlash lozim. Lokomotivning 
byudjetini elementlarga ajratib tahlil qilish, lokomotivning vaqti samarali foydalanilgani 
va ularning ish unumdorligini oshirish uchun qanday imkoniyatlar borligini bildiradi. 
Poezdlar bilan bog‘liq ishlarni bajarish uchun belgilangan lokomotivlarning bir 
sutka maboynida barcha to‘xtab bekor turgan vaqtlarni hisobga olgan holda, o‘rtacha 
bosib o‘tgan masofasi lokomotivning o‘rtacha bir sutkada yurgan yo‘li uzunligi 
deyiladi. Buning miqdorini lokomotiv-kilometrda ifodalangan lokomotivlarning bosgan 
yo‘lini, ishchi lokomotivlarning sarflagan lokomotiv-sutka miqdorida ifodalangan 
vaqtiga taqsimlab aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich o‘rtacha bir sutkada bekatlar oraligida 
o‘rtacha qancha kilometr bir lokomotiv yo‘l bosganligini ifodalaydi.













Э
Я
Х
П
л
l
l
l
S
:
;





Э
лин
л
l
S
:
km / sutka, 
bu erda 


П
l
-poezdlar bilan yurgan lokomotiv-km; 


Х
l
-ikkinchi lokomotiv bo‘lib yurgan lokomotiv-km; 


Я
l
-yakka lokomotiv yurgan lokomotiv-km. 
Lokomotivning bir sutkada o‘rtacha bosgan masofasining ko‘payishi natijasida, 
ishlatilayotgan lokomotivlar soni kamayadi, brigada xarajatlari, lokomotivlarni 
ta’mirlash, ularning amartizatsiya ajratmalari, yoqilg‘i va elektr energiya sarfi 
kamayadi. 
Bir ishchi lokomotivga o‘rtacha bir sutkada to‘g‘ri keladigan tonna-kilometr 
miqdoriga lokomotivning ish unumdorligi deyiladi. Buning miqdorini aniqlash uchun 
bir sutkalik tonna-kilometr bruttoni ishchi lokomotiv-sutka miqdoriga taqsimlash kerak. 






Э
бр
Л
l
:
tonna km brutto lok. sut.
Lokomotivning ish unumdorligi ko‘payishi natijasida lokomotivlar, lokomotiv 
brigadalar soni, tashish jarayoni uchun kerak bo‘lgan yoqilg‘i va elektr energiya sarfi, 
lokomotivlarni ta’mirlash va amartizatsiya ajratmalari kamayadi.