N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva Shaxsiy KoMPyuter va ofis qUrilmaLarIGa texnik xizmat ko‘rSatish

Tasvirni to‘g‘ridan-to‘g‘ri bosmaga chiqaruvchi plot terlar 
(Direct Imaging Plotter). 
Ularda tasvir maxsus termo qog‘ozlarda 
(issiqlikka o‘ta sezgir modda bilan to‘ydirilgan qog‘oz) uzun 
(plotterning kengligi bo‘yicha) «taroqsimon» ixcham isitgichlar 
yordamida yaratiladi. Odatda, o‘ramdan uzatiladigan termoqog‘oz 
«taroq» bo‘ylab harakatlanadi va qizdirilgan joylarida rangini 
o‘zgartiradi. Yuqori sifatli (800 dpi gacha) tasvir olinadi, biroq 
afsuski, faqat monoxrom holda bo‘ladi.
Ularning yuqori darajada ishonchliligini, unumdorligini (kuni-
ga 50 ta A4 formatdagi varaqgacha) va qo‘llashdagi past narx larni 
hisobga olganda, tasvirni to‘g‘ridan-to‘g‘ri bosmaga chiqa ruvchi 
plotterlarni yirik, loyihalashtirish tashkilotlarida tek 
shiri 
luvchi 
nusxalarni chiqa rish uchun qo‘llaniladi. Shuning uchun ular ning 
standart konfigu ratsiya lariga tarmoq adapterlari ham kiritilgan. 
Bunday plotterlarning texnik tavsiflari muhandisli loyihalash­
tirish, arxitektura, qurilish, shahar loyihalashtirish va elektrosxe-
motexnikaning amaliy masala larining talablariga mos keladi.

---

100
lazerli plotterlar (laser plotter). 
Bu plotterlar tarkibida 
selen mavjud bo‘lgan yorug‘lik sezuvchi yarimo‘tkazgichlar 
qatlamida ichki fotoeffektning fizik jarayoniga va elektrostatik 
maydonning kuchli ta’siriga asoslangan elektrografik texno­
logiyaga tayanadi. Qorong‘ida tasvirni oraliq tashuvchi 
(aylanuvchi selenli baraban) yuz voltgacha potensial bilan zaryad 
olishi mumkin. Yorug‘lik nuri keyinchalik mexanik yo‘l bilan 
qog‘ozga ko‘chiriladigan, magnitlangan mayda dispersli tonerni 
o‘ziga tortuvchi yashirin elektrostatik tasvir yaratib, bu zaryadni 
olib tashlaydi. So‘ngra toner yurgizilgan qog‘oz isitgich orqali 
o‘tadi. Natijada tonerning zarralari qizib, qog‘ozda tasvirni 
shakllantiradi.
Ilgari barabanda yashirin tasvirni yaratish faqat lazer yor-
damida amalga oshirilgan. Lazer nurlarining harakatlanishini 
boshqarish uchun aylanuvchi ko‘p qirrali ko‘zgu, prizmali yoki 
linzali murakkab sxema xizmat qilgan. Shuning uchun lazerli 
plotterlarning sozlangan ko‘rsatkichlarini izdan chiqaruvchi 
silkinishdan yoki zarbalardan juda ehtiyot qilish kerak bo‘lgan. 
Bir qatorga saflab joylashtirilgan nuqtali yarimo‘tkazgichli 
yorug‘lik diodlarni (light-emitting diode-yorug‘lik nuri taratuvchi 
diod LED) qo‘llanishi optika bilan bog‘liq murak kabliklardan 
qutilish va tizimni soddaroq, osonroq va ishonch 
liroq qiish 
imkonini berdi.
Lazerli va LED-plotterlar tezligi yuqoriligi (A1 formatdagi 
varaq yarim minutdan kamroq vaqt ichida chiqariladi) va standart 
majmuida tarmoq interfeysi adapterining mavjudligi tufayli, 
ularni tarmoq qurilmasi sifatida qo‘llash ham qulaydir. Yana bir 
muhim jihati shundaki, bu plotterlarda oddiy qog‘ozlardan ham 
foydalanish mumkin, bu esa foydalanishdagi harajatlarni tejash 
imkonini beradi. LED-plotterlari kun sayin yanada ommabop 
bo‘lib bormoqda, vaholangki narxi bo‘yicha monoxromli elektro-
statik plotterlardan farq qilmaydi.

---

101
Ular rangning bo‘lishi ta’lab qilinmaydigan va olingan 
natijaning unumdorligiga va sifatiga nisbatan talab yuqori 
bo‘lgan, masalan, mu rakkab texnik dizayn, arxitektura, karto-
grafiyaga o‘xshash sohalarning barida qo‘llaniladi.
Lazerli LED-plotterlarga misol qilib, Callomp Solus4-AO, 
JDL 4000Eni keltirishimiz mumkin.
Funksional ko‘rsatgichlarni (tezligi, ishlash qulayligi, avto-
nomlik va h.k.) yaxshilash uchun plotter o‘zida joylashtirilgan 
xotiraga ega. Bu xotirada tasvir yaratilish jarayonida plotter 
protsessori tomonidan ishlov beriladigan grafik axborot saqlanadi.
Standart bufer – bu standart konfiguratsiyadagi plotterning 
tezkor xotirasi. Katta formatli plotterlarning zamonaviy 
modellarida (memory capacity, standard buffer size) 1 Mbaytdan 
katta hajmga ega bo‘lgan standart bufer (memory) mavjud. 
Ayrim modellarida buferni kengaytirish uchun (memory upgrade, 
optional buffer) 64 Mbayt gacha qo‘shimcha xotira bloklarini 
o‘rnatish imkoniyati mavjud. Bir necha kanallardan axborot 
qabul qiluvchi, katta tezlikda ishlovchi plotterlarda qo‘shimcha 
diskli (disk) xotira, ya’ni o‘zida joylashtirilgan qattiq disk 
bo‘lishi kerak. Bu diskda grafik axborot saqlanadi.
Peroli plotterlarning xotira hajmini faqat uning chizma fayl 
yuklatilganidan keyin off-line ish tartibida (avtonom) ishlay olish 
qobiliyati belgilaydi. Rastrli plotterlar uchun bu o‘ta muhim 
ko‘rsatkich sanaladi, chunki plotter tomonidan ta’minlanuvchi 
tasvirning formatini va aniqligini belgilaydi.
Plotterning kompyuterga ulanishi, odatda, ketma-ket (COM) 
port, parallel (LPT) port yoki SCSI-interfeys orqali amalga 
oshiriladi. Plotterlarning ba’zi modellari o‘zida joylashtirilgan 
bufer (1 Mbayt va undan ortiq) bilan jihozlangan bo‘ladi.
Hozirgi paytda planshetli tasvir-quruvchilar uchun standart 
bo‘lib,
Hewlett­Packard firmasi qurilmalari sanaladi. Bundan 
tashqari HP­GL (Hewlett­Packard Graphics Language) grafik 

---

102
til sanoatda qo‘llaniladigan standart bo‘lib qolgan. Roland 
firmasining DXY plotterlari ham yaxshi modellar hisoblanadi. 
Qolaversa bularning hammasi HP va HP-GL bilan moslashuvchi 
ekanligidan tashqari, ushbu modellar xususiy DXY­GL grafik 
tilidan foydalanadi.
Plotterlarda maxsus (masalan, elektrostatik) texnologiyalar 
singari, printerlar bo‘yicha bizga ma’lum bo‘lgan (termo-, 
lazerli, LED, oqimli) texnologiyalar ham qo‘llaniladi. Bugungi 
kunda oqimli qurilmalar keng tarqalmoqda. Masalan, plotterlar 
DesignJet oilasining Hewlett-Packard plotterlari A0 va A1 
formatda, peroli plotterlarga nisbatan 4–5 barobar tezroq 
ishlaydi. Bunda ikkita oqimli siyohli kartridjdan foydalanib, 
oqimli printer 300 dpi ruxsat berishdan past ishlamaydi va 
ikkita ish tartibiga ega: toza va eskizli. Eskizli (qora) ish 
tartibida algoritm, siyohning sarflanishini qariyb ikki barobarga 
qisqartiradi. Odatda, oqimli plotterlar Epson 1050 va IBM 
ProPrinter XL24E kabi mashhur printerlari kabi ishlay oladi.