O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Pulning vaqt qiymati 
Faraz qilaylik, kompaniya 10 mln f.st.ni investitsiya qilish imkoniyatiga ega 
va buning natijasida u naqd 12 mln f.st. olishi mumkin. Bu investitsiyani amalga 
oshirish kerakmi? Albatta kerak. Agar pul xarajatlari va uning tushumlari bir 
vaqtning o‘zida sodir bo‘lsa (ammo bu holat real hayotda bo‘lish ehtimoli juda 
qiyin), unda mazkur investitsiya omadli hisoblanadi. Chunki u aksiyadorlar 
farovonligini maksimallashtirishga qaratilgan maqsadni amalga oshirishda 
qo‘maklashadi. Bu operatsiya kompaniya aktivlari qiymatini 2 mln f. st.ga 
ko‘paytiradi. 
Endi faraz qilaylik, ushbu imkoniyat kompaniya bir yildan keyin 12 mln f. st. 
olishi uchun zudlik bilan 10 mln f. st. investitsiya qilishi lozimligini taqozo etadi. 
Bunday holatda qaror bir xil bo‘lmaydi. Chunki hozirgi vaqtda mavjud bo‘lgan 1 f. 
st.ni bir yildan keyin (yoki bo‘lmasa har qanday boshqa vaqt davridan keyin) biz 
ega bo‘ladigan 1 f. st. bilan tezkorlik bilan taqqoslay olmaymiz. Joriy 
xarajatlarimizning har bir funt sterlingi o‘zining qiymati bilan kelgusidagi 
tushumlarning har bir funt sterlingiga teng bo‘lmaydi. Bu uchta sabab bilan 
izohlanadi. 
• 
Qo‘ldan boy berilgan foizlar (interest forgone).
Agar 1 f. st. 1 yil 
muddatga aniq investitsiyaga kiritilgan bo‘lsa, unda kompaniya uni boshqa hech 
qayerga kirita olmaydi; natijada kapitalning muqobil zararlari yuzaga keladi; 
• 
Inflyatsiya.
Agar iqtisodiyotda inflyatsiya mavjud bo‘lsa (inflyatsiya 
keyingi 50 yil davomida Buyuk Britaniyada va aksariyat boshqa mamlakatlarda 
yuzaga kelish holatlari kuzatilgan) unda pulning xarid kuchi pasayib ketishi sababli 
kelasi yili 1 f. stga xuddi joriy yildagi hajmda mahsulotni xarid qilib bo‘lmaydi; 
• 
Risk.
Bugun to‘langan bir funt sterlingning qiymati keyingi yilda olinishi 
mo‘ljallangan 1 f. st. qiymatidan ancha yuqori turadi. Biz daromad olishimizga 
qancha ishonmaylik baribir 100% unga erishishga ko‘zimiz yetmaydi. Ko‘p 
holatlarda kelgusi mablag‘larga nisbatan noaniqlik darajasi yuqori bo‘ladi.
Dastlabki uchta sabablarga ya’ni “qo‘ldan boy berilgan foizlar”ga batafsil 
to‘xtalamiz. Inflyatsiya va risk bilan bog‘liq masalalarni esa keyingi bobda ko‘rib 
chiqamiz. Bu yerda shu narsani qayd qilish kerakki, hatto inflyatsiya sodir 
bo‘lmaganda ham va investitsiyalar risksiz deb hisoblanganda ham, bugungi funt 
sterling faqat yo‘qotilgan foizlar tufayligina ertangi funt sterlingga muqobil bo‘la 
olmaydi. 
Bugungi 10 mln f. st.ni va bir yildan keyingi 12 mln f. st.ni qanday taqqoslash 
kerak (ya’ni joriy yil 1 f.st. ma’lum vaqtdan so‘ng 1 f.st.ga muqobil bo‘la olmaydi) 
va pul “vaqtinchalik qiymatga“ (
time value
) ega ekanligini hisobga olib, natijada 
qanday qaror qabul qilish lozim?