O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Kraudfanding nima?
Jahon o‘rgimchak to‘ri tadbirkorning biznes g‘oyasi 
qiziqtirib qo‘ygan oddiy odamlar orasida startapni moliyalashtirish uchun 
investorlarni topish imkonini beradi. Kraudfanding maydonchalarida bo‘lg‘usi 
loyiha “aksiyalari”ni sotib olish taklif qilinib, buning ortida startap-kompaniya 
tomonidan investorning mukofotlanishi belgilab qo`yiladi. (qarang: Aksiya va 
obligatsiyalarga investitsiya qilish afzalliklari va kamchiliklari). Agar loyiha 
betakror mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirayotgan bo‘lsa, “aksiyador”da 
sovg‘a tariqasida uning nusxasini olish imkoniyati paydo bo‘ladi. Pullar 
manfaatdor shaxslar tomonidan, shu jumladan, beg‘araz asosda o‘tkazib beriladi. 
Kraudfanding – bu, shuningdek, amalga oshirilayotgan loyihaga bo‘lg‘usi 
maqsadli auditoriya e’tiborini jalb qilish imkoniyati hamdir. 
Franshiza.
Birinchi variant – franshizadir. Agar “perpetummobile” ixtiro 
etmasangiz va “biznesdan nusxa ko‘chirish” yo‘lidan borsangiz – 80% 
boshlovchilar xuddi shunday qiladi va bu normal biznes sxemasi sanaladi 
(franshiza variantlarini qidiring). U nima beradi? Franshizani sotib olar ekansiz, siz 
quyidagi imkoniyatlarni qo‘lga kiritasiz:
A) qanday sotish kerakligi haqida batafsil ko‘rsatmalar bilan yaxshi tashkil 
etilgan biznes jarayoni; 
B) allaqachon ilgari surilgan kompaniya nomi (brend); 
V) reklamada tejamkorlik – asosiy kompaniyasi baribir reklama uchun 
mablag‘ sarflaydi va siz unga, umuman olganda, qo‘shimcha savdo kanali sifatida 
qiziqarlisiz (reklama namunalari, yo‘riqnoma va hokazolar, odatda, taqdim 
etiladi). 
Biznesning aynan franchayzing modelida startap uchun kredit olish juda oson 
kechadi. Bir tomondan, ayrim banklar franchayzing biznes ostida maxsus kredit 
dasturlarini taklif qilishadi. Boshqa tomondan, banklar bilan hamkorlikda ayrim 
franchayzerlarning o‘zi ham tashabbusingizni qisman moliyalashtirish uchun 
kredit yoki tovar krediti berishga tayyor turadi. 
Yuqorida sanab o‘tilgan ijobiy jihatlar qatoriga franshiza taqdim etuvchi 

---

197 
kompaniya siz bilan hech qanday yuridik munosabatda bo‘lmaydi, ya’ni, yuridik 
jihatdan biznes sizga rasmiylashtiriladi, lekin savdo belgisi boshqaniki bo‘ladi. 
“Tanganing orqa tomoni” – franchayz sifatida sizga qo‘yilayotgan talablarga 
qanchalik mos kela olishingizni baholay olasizmi? Eng muhimi, bir oyda sotilishi 
kerak bo‘lgan minimal savdo hajmi.