narkokartellaming geografik «uchburchak»laridan iborat bo‘lgan bir
necha jinoiy iqtisodiyotning transmilliy meta mintaqalari.
Ma’lum bir MNR ga
kiruvchi davlatlar iqtisodiy, geosiyosiy va
periferiya markazlar sifatida xarakterlanadi. Shu tariqa, AQSH va
Yaponiya dunyodagi iqtisodiy buyuk derjava bo‘lib hisoblanadi.
Shuningdek, quyidagilar ajratib ko‘rsatiladi: «Shimol katta yettiligi»—
AQSH, Yaponiya,
Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya va
Kanada; «Janub katta yettiligi»-Xitoy, Hindiston, Braziliya, Indone
ziya, Meksika, Janubiy Koreya, Tailand. Bu bo‘finish shartli hisob
lanadi. Masalan, Xitoy to‘laqonli huquq bilan «Shimol yettiligi» ga
kirishga da’vo qilishi mumkin, bir vaqtning o ‘zida jahon moliyaviy
inqirozidan so‘ng, Rossiya ramziy ravishda davlatlaming ushbu gu
ruhiga, Indoneziya va Tailand esa janubning
yetakchi davlatlariga
kirishi mumkin. Asosiy makroiktisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha Ros
siya XX asr so‘ngida, hatto, «Janub yettiligiga» ham yon berdi.
G ‘arbning rivojlangan postindustrial davlatlari qatoriga AQSH,
Yaponiya, G‘arbiy Yevropa, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya va
Isroil kiradi. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (GOSR) o‘z
qatoriga yuqorida sanab o'tilgan davlatlardan tashqari, shuningdek,
Meksika, Vengriya va Polsha davlatlarini qo‘shadi.
Rivojlanayotgan davlatlar orasida Sharqiy Osiyo
yangi industrial
davlatlari (YalD), Lotin Amerikasi va Yaqin Sharq davlatlari ajralib
turadi. Asosiy o‘rinni ijtimoiy xaos hukm surayotgan Qora Afrika
davlatlari egallaydi.
Sotsialistik tizim va SSSR parchalanganidan so‘ng, Markaziy-
Sharqiy Yevropa va MDH davlatlari guruhi ayniqsa ajralib'turadi. Bu
«demokratik tranzitlar» deb nomlanuvchi o ‘tish
iqtisodiyotiga ega
davlatlardir.
XX asming oxirgi 20-yili davomida G‘arb mamlakatlari jahon yal-
pi mahsulotida ham, sanoat ishlab chiqarish va xalqaro savdoda ham
o ‘z ulushini ko‘paytirmadi. Yaponiya mavjud bo‘lgan barqarorligini
yo‘qotdi, AQSH esa o ‘sishning yuqori bo‘lmagan sur’atlarini saqlab
qoldi. Nisbatan yuqori dinamiklik Sharqiy Osiyo mamlakatlari, ay
niqsa, Xitoy va YalD da kuzatilgan edi.
79
Agar davlatlar guruhini XX asming oxirgi 10-yilligi davomidagi
jahon sanoat industriyasidagi ulushini qiyoslasak, rivojlangan davlat
laming ulushi 53% dan 46% gacha qisqarganini ko‘rish mumkin. Om
maviy mahsulotlami ommaviy ishlab chiqarish
sekin-asta Shimoliy
Atlantika mintaqasidan Osiyo-Tinch okeani mintaqasiga (OTM) (Ya-
poniyadan tashqari), Hindiston va Lotin Amerikasiga ko‘chmoqda.
Rivojlanayotgan davlatlaming ulushi 35% dan 48% ga, shu jum
ladan, «Janub katta yettiligi»ning ulushi 19% dan 28% gacha oshdi.
Agar AQSH ulushi 17% darajada saqlanib qolgan bo‘lsa, Xitoyning
ulushi 8% dan 15% gacha o ‘sdi.
Jahon sanoatida ulushning qisqarishi MDH davlatlarida - 7%dan
2,5% gacha, shuningdek, Qora Afrika davlatlarida eng halokatli xarak-
terga egadir.
Milliy davlatlaming bir-biriga bog‘liqligi globalizatsiya sharoit-
larida
iqtisodiy, moliyaviy va texnologik sohalarda nisbatan to‘liq
holda namoyon bo‘lmoqda. Bu yerdan xalqaro munosabatlar subyekt-
larining o‘zaro aloqasiga, eng avvalo, davlatlar, ulaming milliy man
faatlari, xavfsizlikka intilish, dunyodagi
farovonlik va barqarorlikka
yo‘nalishga ehtiyoj kelib chiqadi38.
Davlatlaming ikki tomonlama bogiiqligini kuchaytirgan holda,
globalizatsiya bilan bir qatorda, mintaqaviylashuv (regionalizatsiya)
ham tegishli siyosiy tuzilishga, ya’ni zamonaviy jarayonlaming ta
lab va shart-sharoitlariga javob beravchi xalqaro munosabatlarga ega
bo‘lishi lozim. Bu davlatlar o ‘z milliy manfaatlaridan voz kechishi
kerak degani emas. Hozirda mavjud bo‘lgan
davlatlaming ikkidan
uch qismi XX asrda, eng avvalo, XMning ikki qutbli tizimi va mus-
tamlaka tizimning yemirilishi natijasida vujudga keldi..
Faol geostrategik faoliyat yurituvchi davlatlar ayniqsa ajralib tu-
radi. Bunday davlatlar mavjud bo‘lgan geosiyosiy holatni o‘zgartirish
uchun hokimiyatni amalga oshirish va o ‘z chegaralaridan tashqarida
ta’sir ko‘rsatish qobiliyati va milliy ixtiyoriga ega39. Ular, geosiyo-
Do'stlaringiz bilan baham: 
